|
C. A. Steffani`s muziek,
met de nadruk op zijn vocale muziek –
B. De (SA) duetten en (A)
solo-muziek en de ‘verkrijgbaarheid’
daarvan
A. Steffani`s muziek is onder te verdelen
in:
- Geestelijke
muziek
- Liturgische
werken
- Motetten
- Twijfelachtige
werken (onzeker of deze van Steffani zijn)
- Arrangementen
(werk van Steffani, later aangepast aan Engelse woorden)
- Verdachte
werken (bijna zeker niet van Steffani)
- Dramatische
werken
- Opera`s
- Twijfelachtige
werken
- Verdachte
werken
- Vocale
kamermuziek
- Kamerduetten
(met b.c.)
- Duetten
met instrumentele begeleiding (meer dan alleen b.c.)
- Solo
cantates
- Cantates
met instrumentele begeleiding- zie Scherzi Musicali(opnames)
- Madrigalen
- Twijfelachtige
werken
- Verdachte
werken
- Instrumentele
muziek
Ad 1. geestelijke muziek
Steffani leerde via Kerll maar vooral in Rome
(Carissimi-Bernabei) de katholieke kerkmuziek kennen. De stilo antico
bloeide er, speciaal in de Sixtijnse kapel die geen orgel had. Er zijn
nauwelijks sporen van Franse (Lully) muziek in zijn geestelijke muziek die
vooral dateert uit het vroegste deel van zijn carrière te München. Dat komt
omdat dat het enige katholieke hof was waar hij formeel als musicus werkte.
Enige voorbeelden van zijn geestelijke muziek zijn: Beatus Vir, Dixit
Dominus, Laudate Dominus, Nisi Dominus en Stabat Mater. Omdat de
geestelijke muziek meestal meerstemmig (meer dan twee stemmen) is en/ of
met begeleiding van meerdere instrumenten, wordt niet verder op deze
categorie ingegaan.
Ad 2. opera`s (1)
Het grootste deel van zijn carrière was Steffani bezig
met het componeren en uitvoeren van opera`s. Zijn (Italiaanse) opera`s
werden in Duitsland (Hannover) uitgegeven met samenvattingen en
toelichtingen in het Duits en Frans, omdat in tegenstelling tot Venetië
waar men om commerciële redenen het publiek gaf wat het wilde, opera aan de
Duitse hoven afhing van de wensen en de geldbuidel van de heersende vorst.
Zijn ‘allegorische’ opera`s zijn niet gebaseerd op in die tijd veel
gebruikte libretti, maar op ongebruikelijke onderwerpen die relevant waren
voor bepaalde situaties of iemands politieke ambitie. Ze zijn gebaseerd op
de oude Romeinse en Griekse, maar ook op de Middeleeuwse Duitse
geschiedenis.
Zijn cast bestond voor een groot deel uit sopranen, aan
wie net als aan de tenoren ‘hoge’ eisen werden gesteld. ‘Da capo’ aria`s
komen veelvuldig voor. In een aantal Hannover opera`s (periode 1688-1703)
zitten ook duetten, in tegenstelling tot die geschreven in München of
Düsseldorf. Dit heeft te maken met de aanwezigheid van (kapel)koren aan
deze katholieke hoven.
Er zijn drie soorten duetten: die waarin twee karakters
dezelfde woorden zingen, die waarin dezelfde gevoelens bezongen worden in
verschillende bewoordingen en die met contrasterende gevoelens.
Steffani`s Hannover opera`s ( Henrico Leone, La lotta
d`Hercole con Acheloo, Orlando generoso, Il trionfi del fato, etc.) zijn
het meest bekend en in manuscript verspreid en hebben J. S Bach, Mattheson,
Telemann en Händel beïnvloed .
|
|
|
|
|
|
|
Muziek van het hof van
München: Kerll + Steffani
|
Stabat Mater i.c.m.
Händel
|
Suites Theatrales.
Instrumentele opera-delen
|
Alarico il Baltha, cioè L
`audace Re de`Gothi; Munchen 1687
|
Orlando generoso
Hannver, carnaval 1691
|
Ad
3. Vocale kamermuziek: solocantates en kamerduetten:
Kamermuziek was in die tijd vooral bestemd voor de
vorstenhoven
Een cantate werd gezet op een gedicht en het onderwerp
was vaak ‘pastoraal’: liefde, vrees, hoop, teleurstelling, jaloezie,
vreugde van Arcadische nimfen en herders. De inhoud was minder belangrijk
dan de manier waarop deze ‘retorisch’ werd behandeld.
Steffani heeft één cantate voor altsolostem (zie 3c) met
instrumentele begeleiding geschreven: Il più felice. De overige zijn bijna
allemaal voor sopraan. Voor een opname zie de CD Scherzi Musicali.
Steffani`s Kamerduetten (3a) , ruim negentig in aantal,
zijn door Friedrich Chrysander (2) in
drie groepen verdeeld:
- ‘kleine
‘ uit één deel bestaand, soms met ‘da capo’
- ‘grote’ met solostukken voor iedere zanger,
soms met recitatief
- ‘medium’
met meer dan één deel, maar zonder solo`s
Chrysander vond groep c het mooist en constateerde dat
Händel de duetten uit deze categorie als model heeft gebruikt. Mattheson
die in 1799 een onderscheid maakte tussen Franse duetten met een parallelle
beweging en geschikt voor de Kerk, en Italiaanse duetten in contrapunt en
geschikt voor Kamermuziek, roemde bij deze laatste categorie Steffani als
voorbeeld.
Hij heeft bijna alle duetten geschreven in de periode
tussen ca. 1680 en eind 1702, want toen verzamelde hij ze ten behoeve van
een nieuwe complete manuscriptverzameling in dertien delen, met zes duetten
per boek. Alleen Dolce è per voi soffrire (ST), Dolce labbro, amabil
bocca (SA), en Quando ti stringo, o cara (SA) (3) zijn van na 1702.
Vooral in Hannover kwamen ze tot stand voor ‘de vrouwen
van het hof’ (zie ook h.1) : keurvorstin Sophie, haar dochter Sophie
Charlotte en Sophie Dorothea van Celle (later getrouwd met Georg Ludwig van
Hannover). Steffani gebruikte o.a. teksten van Sophie Charlotte en net als
Händel ook van Ortensio Mauro.
Ze gaan meestal over onbeantwoorde liefde, in allerlei
‘verpakkingen’. Nimfen en herders uit Arcadia treden op, evenals
‘Klassieke’ figuren als Dido en
Aeneas , Romeinse goden en personages uit Griekse legendes, in combinatie
met geografische locaties als de Nijl, de Libische woestijn, de Vesuvius
enz.
De zangers vormen samen meestal één persoon (de stem van
de dichter) en zingen meestal dezelfde woorden. Ook in solo`s worden zij
geen aparte karakters. Sommige duetten beginnen met een vraag die verder
niet beantwoord wordt.
Emoties worden soms omgezet in ‘affecten’ en Steffani
gebruikt regelmatig dezelfde harmonische formules.
De duetten met b.c. zijn meestal in majeur, met
‘kruizen’ en alle eindigen in dezelfde toonsoort ( op de tonica) als
waarmee ze beginnen. De continuo versterkt meestal het harmonische ritme,
hoewel deze ook een echo kan zijn van de vocale partij of erop anticiperen,
terwijl in de soloaria`s de continuo meer een ‘contrapunt’ rol speelt.
De meeste duetten van Steffani zijn voor ‘ongelijke’
stemmen, wat sterk contrasteert met eerdere kamerduetten die meestal voor
gelijke stemmen zijn (die van Monteverdi, Carissimi zijn bijna 100% voor
‘gelijke’; die van Cesti en Stradella al meer dan 50 % voor ‘ongelijke’).
Steffani`s SA duetten zijn betrekkelijk late composities. De imitatie is
bij ‘ongelijke’ stemmen makkelijker op de kwint of het octaaf en maakt
contrapunt mogelijk. Het ‘subject’ wordt vaak aangekondigd in de bovenstem,
meestal de sopraan en de alt (of bas) antwoordt een kwart of kwint lager
(of in ‘unisono’ of het octaaf). Bijna alle duetten bestaan uit twee tot
vijf delen en meer dan 70% heeft een solo voor iedere zanger. Een aantal is
doorgecomponeerd. Steffani`s Kamerduetten zijn overal in Europa in
kopievorm te vinden, maar vanaf 1750 werden ze niet zo vaak meer
uitgevoerd, maar dienen dan vooral als model voor contrapunt en soms als
oefenmateriaal voor zangers.
Ad.4 Instrumentele muziek
Er is geen ‘onafhankelijke’ instrumentele muziek aan
Steffani toe te schrijven. Het enige zeker authentieke werk bestaat uit
selecties en arrangementen van zijn Hannover opera`s.
|
|
|
|
|
|
|
F. Chrysander
|
J. Mattheson
|
A. Steffani
|
Polymath of the Baroque
|
Colin Timms
|
B. De (SA) duetten en (A)
solowerken en de verkrijgbaarheid daarvan.
Voor het beantwoorden van deze vraag zijn de
categorieën 2a en 3a belangrijk. Het
enige solowerk voor altstem (3c) is zoals gezegd uitgegeven bij
Garland en dus niet beschikbaar (zie de opmerking bij de duetten van
Garland).
Of er ‘bruikbare’ SA duetten in de opera`s (2a)
zitten is moeilijk te bepalen voor mij, want er zijn nauwelijks moderne
uitgaven.
Van de Kamerduetten met b.c. (3a) zijn in vele
bibliotheken kopieën te vinden, maar er zijn momenteel helaas weinig
van verkrijgbaar in een moderne bladmuziekuitgave (zie
Garland publications)
Garland Publications heeft
in 1986 uitgegeven: Colin Timms, Cantatas by
Agostino Steffani 1654-1728, (The Italian Cantata in the Seventeenth Century, no 15).Momenteel is dit
werk niet (meer) verkrijgbaar. Een groot aantal Kamerduetten staat hierin
waaronder de SA duetten: Crudo Amor,
morir mi sento; Dimmi, dimmi Cupido; Io mi rido; Libertà, Non posso, non
voglio; Porto l`alma incenerita; Sol negl`occhi del mio bene
A-R
Editions heeft twaalf duetten uitgegeven onder de titel: Agostino
Steffani, Twelve Chamber Duets, ed. Colin Timms, Recent Researches in the Music of the Baroque Era, no
53, 1987 en deze uitgave bevat de volgende duetten:
Pria
ch'io faccia altrui palese (SS) ; Quanto care al cor voi siete (SS) ;
Ribellatevi, o pensieri (SS) ; Su, ferisci, alato arciero (SS) E perché non m'uccidete (ST) ; E così mi
compatite? (ST) ; Saldi marmi, che coprite (SS) ; Ravvediti, mio core (SS)
; Vorrei dire un non so che (ST) ; Occhi belli, non più (ST) ; Begl'occhi,
oh Dio, non più (SA) ; Aure, voi che volate (AB);
(Dit werk is aanwezig in de OBA (=Openbare bibliotheek
Amsterdam) maar niet uitleenbaar)
Cantata Editions verkoopt de bladmuziek van Lungi
dal Idol mio (SA).
Broekmans en van Poppell
verkoopt Occhi , perchè piangete? (SA) en Dolce labbro
(SA) (4) tezamen en Lagrime dolorose (B
cantate)
Van een aantal werken zijn opnames beschikbaar.
Voor een uitgebreid overzicht zie deze link:
Agostino Steffani. Cantatas, Duets &
Sonatas. Pan Classics PC 10131 (1 CD 2000, reissued in 2009). Details.
Yasunori Imamura, Fons Musicae. Monique Zanetti, soprano; Pascal Bertin,
countertenor. Porto l'alma
incenerita (SA) ; Inquieto mio cor (SA) ; Fileno, idolo mio
(Sopr.cantate met instr. begeleiding); Il più felice e sfortunato amante
(Altcantate met instr. begeleiding) ; Crudo Amor , morir mi sento
(SA)
Agostino Steffani. Duetti da Camera. Glossa
GCD 2K0902 (1 CD 1994, reissued in 2001). Attilio Cremonesi, Arcadia. Rossana
Bertini, soprano; Claudio Cavina, countertenor. Begl'occhi, oh dio, non
più (SA) ; Porto l'alma
incenerita (SA) ; Dimmi, dimmi, Cupido (SA) ; Occhi, perchè
piangete? (SA) ; Crudo Amor, morir mi sento (SA) ; Sol
negl'occhi del
mio bene (SA) ; Placidissime catene (SA)
Agostino Steffani. Duetti da Camera.
DG-Archiv 2534 008 (1 LP 1982), reissued on DG-Archiv Collectio Argentea
437 083-2 (1 CD 1993). Alan Curtis, harpsichord; Wouter Möller, cello.
Daniela Mazzucato, soprano; Carolyn Watkinson, mezzo-soprano; Paul Esswood,
countertenor; John Elwes, tenor. Tu m'aspettasti al mare (ST); M'hai da
piangere un di (SA) ; Io voglio provar (ST) ; Placidissime catene
(SA) (the only overlap with the Glossa CD); Già tu parti (SA) ;
E perché non m'uccidete (ST) ; No, no, no, non voglio se devo amare;
Libertà! Libertà (SA) !
Agostino Steffani. Scherzi Musicali - 6
Cantatas. Hungaroton HCD 32078 (1 CD 2003). Fileno ; Hai finito di lusingarmi (To lure no more));
Il piu felice (Alt) (The happiest); Lagrime dolorose (B)(Painful tears); Guardati o core (Guard my heart) ; Spezza, Amor (Amor,
break your bows)
Details. János Malina, Affetti Musicali. (CD niet met duetten, maar met
solo-muziek en kleine instrumentale besetting)
Elders gevonden:
Steffani:
Cantata da camera I, + online te beluisteren; performer Quadro Asolano ; Label: Rivo Alto ( 1CD 2000) ASIN:
B00004YLHL, bevattend:
Naicella che ten`vai (ST), Hai Finito di
Lusingarmi (sopraancanatate); Lagrime Dolorose (bascantate); Forma Un Mare
Il Pianto Mio (ST);
Hò Scherzato In Verità (SS) Crudo amor, morir mi sento (SA)
Als we bovenstaand overzicht
samenvatten, is de conclusie gerechtvaardigd dat er weliswaar veel
handschriften zijn, maar weinig verkrijgbare moderne uitgaven van de
kamerduetten en als we naar de SA duetten kijken is het aanbod nog
beperkter.
De CD`s vertolken helaas
meestal weer andere (SA)duetten.
(1)Voor een
uitgebreid overzicht van de ontwikkeling van de opera in het algemeen zie
mijn toelichting
bij enige Duetsalons.
(2) F.
Chrysander (1826-1901) is zijn hele
leven bezig geweest een catalogus samen te stellen van de werken van Händel
(3) Een SA
duet is ‘vet’ weergegeven
(4) Hieronder is de
Italiaanse tekst en de Nederlandse vertaling weergegeven, zoals opgenomen
in de uitgave van Broekmans:
|
Occhi, perchè piangete?
Forse ancor vi credete
Lusingar mia fede
Stolto è ben chi vi crede.
Dal vostro pianto amaro
Discoprir non poss`io
Raggio alcun di pietade
Al dolor mio
Ne men splendore han
luminoso
E chiaro le lagrime giammai
Poi ch`esser sanno
Tanto figlie d `amor
Quanto d `inganno
|
Ogen, waarom went ge?
Misschien gelooft ge nog
Mijn vertrouwen te
kunnen misleiden?
Dwaas is wel, die u
gelooft
Geen schijn van meelij
Met mijn smart, ontdek
ik
In uw bitter geween
Nimmer hadden tranen
Minder gloedvolle en
heldere pracht
Want zij kunnen zich
voordoen
Als dochters van liefde,
Maar ook van bedrog
|
Dolce Labbro,
Amabil bocca,
Lega e tocca
Più d `un occhio feritor
Se l`amor
Ha gli sguardi per saette
Vezzi, risi, parolette
Son le reti del
mio cor
|
Zachte lippen
Aanvallige Mond
Boeien en treffen
Ons meer dan wondende
oogopslag
Als de liefde
Ons aanblinkt als met
pijlen.
Gratie, lachjes,
woordjes,
Zijn de netten van mijn
hart
|
|