|
HANNOVER
De
geschiedenis van de stad en de streek Hannover in Duitsland is complex.
Het
is opvallend dat er over dit –historisch
(basis huidige Engelse koningshuis en zie o.a. Steffani) en muzikaal (Händel
en wederom Steffani)
gezien zeer belangrijke gebied -
nauwelijks samenhangende gedrukte informatie te vinden is in
Nederland. Landkaarten uit atlassen en van internet zijn vanwege de
ingewikkelde situaties in de meeste historische periodes eigenlijk onleesbaar
(in verkleind formaat) en derhalve ook niet opgenomen in onderstaand
verhaal. Hieronder volgen de hoofdlijnen van de geschiedenis. Afbeeldingen
van daarin vermelde gebouwen zijn meestal terug te vinden in de twee
rondwandelingen van Hannover: Der
Rote Faden voor de Altstadt en Der
Blaue Faden voor de Calenberger Neustadt.
|
ca. 1000
|
1100
|
1200
|
1300
|
1400
|
1500
|
1600
|
1700
|
1800
|
1900
|
2000
|
|
marktplaats
|
1156
eerste
vermelding
“Honovere’
|
1241
stadsrechten
|
1368
lid
Hanze
stadsmuren
|
bouw
Alte
Rathaus
|
1533
invoering
Hervorming
|
1635
Georg v. Brunswijk: ‘Huis Hannover’
1692:
keurvorsten
|
1714
Personele
Unie met Gr Brittannië
(tot
1837)
|
1810-13
bij
‘Westfalen’
1814
koninkr
Duitse
Bond; 1866: Pruis. Provin.
|
1946
bij
Nedersaksen
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Honovere/ Hannover
|
Hannover Hanze- lid
|
|
Keurvorst-
gebied
|
bij
Westfalen
(1810-13)
|
in
Duitse
Bond
(1814-1866)
|
bij
Nedersaksen
|
Hannover
ontstond in de Middeleeuwen uit het aan de oever van de Leine
gelegen dorp ‘Honovere’, welk woord waarschijnlijk ‘Hoge Oever’
betekent (1). Reeds in het jaar 1000 was hier een marktplaats. In
1156 werd de plaats voor het eerst vermeld. In een beschrijving van de
wonderdaden van de heilige Bernward, van 993- 1022 bisschop van Hildesheim,
is er sprake van ‘een meisje uit Hannovere
dat aan het graf van deze heilige van een oogkwaal genas’.
Hannover
kreeg in 1241 stadsrechten. De stad werd in 1368 lid van de Hanze en beleefde een eerste bloeitijd. In deze
zelfde eeuw werden de stadsmuren gebouwd en de drie torens: de Aegidientor,
de Leintor en de Steintor, evenals de Marktkirche en de Kreuzkirche. Vanaf
1410 werd naast de Marktkirche het Alte Rathaus in Noordduitse baksteen-
gotiek gebouwd.
Het
gebied behoorde bij de Welfische bezittingen en bij de talrijke verdelingen
ervan (2) wisselde Hannover herhaaldelijk van bezitter.
In
1533 werd de Hervorming er met geweld ingevoerd (ongetwijfeld de katholieke
versie). De –Lutheraanse- versie,
zoals weergegeven in het Historisch Museum, is dat de Reformatie zonder
bloedvergieten verliep en dat de katholieke raad naar Hildesheim vluchtte.
De Joden, van wie de eerste vermelding in Hannover uit 1291 dateert, werden
in 1591 verdreven uit de Altstadt naar een nieuwe gemeente in de
Calenberger Neustadt.
In
1625, in de 30-jarige Oorlog van 1618- 1648, bezetten Deense troepen de
stad. Bij een nieuwe verdeling in 1635, werd George van Brunswijk vorst van Calenberg en Göttingen en
hij was de eerste hertog die vanaf 1636 in Hannover resideerde.
Om die reden wordt hij als stamvader van het Huis
Hannover gezien.
Na
zijn dood in 1641 werd hij opgevolgd door zijn zoon Christiaan Lodewijk. Deze
gaf Calenberg later door aan zijn jongere broer George Willem, die het
gebied op zijn beurt doorgaf aan zijn jongere –katholieke- broer Johan Frederik, die vervolgens
kinderloos overleed en het naliet aan zijn broer Ernst August (1629- 1698). Hannover kwam ‘onbeschadigd’ uit de
30-jarige oorlog tevoorschijn. Het feit dat Hannover residentie werd van de
hertogen van Brunswijk- Calenberg bracht de stad gedurende tachtig jaar tot
verdere bloei. Uit deze periode stammen het stadskasteel, de zomerresidentie
Herrenhausen met zijn ‘absolutistisch geordende’ tuinen, en de Opera.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Das
Alte Tarhaus
|
Herrenhausen
met tuinen
|
Het
opera gebouw en Henrico Leone, door Steffani in1689 gecomponeerd voor de
opening ervan
|
Ev-Luth Neustãdter
St.Johannis
met de Ossa
(botten)
van Leibniz
|
Ev.
reform.
Kirche
|
Kath.
Kirche
St.
Clemens
|
Ernst August huwde
in 1658 met de gereformeerde Sophia van de Palts (1630- 1714), dochter van Frederik V
van de Palts en kleindochter van Jacobus I van Engeland. Uit dit
huwelijk werden tien kinderen geboren.
Sophia
was geïnteresseerd in filosofie en onderhield goede contacten met Leibniz,
die als geschiedschrijver werkte aan het hof.
|
Gottfried Wilhelm (von) Leibniz/ Leibnitz
(1646- 1716) (3), was wiskundige, filosoof, natuurkundige, historicus , rechtsgeleerde
en diplomaat. Hij ontwikkelde min of meer gelijktijdig met, maar
onafhankelijk van, Isaac Newton de differentiaal-
en integraalrekening. Wie van de twee het eerst was, heeft tussen
hen tot een geweldige ruzie geleid. Hij ontwierp het binaire getalstelsel
en een rekenmachine, die kon optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en
delen.
Leibniz
wordt gezien als een voorloper van de Duitse Verlichting en geldt
als rationalist. Hij wordt beschouwd als een optimist vanwege zijn
overtuiging dat ‘het heelal waarin wij leven, het beste universum is
dat God had kunnen scheppen’.
|
Ernst
August was verzot op opera en verkeerde in de winter vaak
in Venetië in gezelschap van zijn dochter Sophie Charlotte.
Er werd gezegd dat zij zou trouwen met koning Lodewijk XIV van
Frankrijk na de dood van diens vrouw koningin Maria Theresia van
Spanje, maar dit was enkel een roddel. In 1684 trad ze in
het huwelijk met Frederik van Pruisen, de zoon van
hertog Frederik Willem van Brandenburg en de latere koning in
Pruisen. In 1701 richtte zij in Berlijn de Academie van Wetenschappen op,
waar Leibniz als president werd aangesteld. Sophie Charlotte speelde
klavecimbel en dirigeerde opera-uitvoeringen en zij stierf in 1705 in
Hannover.
Ernst August was van
1662 tot 1698 prins-bisschop van Osnabrück,
van 1679 tot 1692 vorst van Calenberg en verder
van Göttingen, Grubenhagen en het graafschap Diepholz.
In 1692 verhief de Roomse keizer Leopold
I hertog hem tot keurvorst als dank voor zijn steun in
de Negenjarige Oorlog. Voorwaarde was volgens het ‘Kurkontrakt’ wel
dat aan de katholieken vrije godsdienstuitoefening moest worden toegestaan.
Om dit in de –Lutheraanse- Altstadt
toe te staan was te veel gevraagd, maar werd wel gerealiseerd in de
Calenberger Neustadt in de vorm van de Propsteikirche
St. Clemens (4). De Hugenoten, die na de opheffing van het
Edikt van Nantes in 1685 massaal uit Frankrijk naar andere Europese landen
vluchtten, werden in 1696 door Sophia van de Palts geholpen bij de bouw van
een eigen ‘Evangelisch- reformierte’
kerk. Ook de Joden werd in 1704 toegestaan in de Calenberger Neustadt ‘auf dem Berge’ een synagoge te
bouwen (5).
Zodoende
lagen daar, naast de zeer barokke Evangelisch-
luth. Hof- und Stadtkirche St. Johannis, nog drie andersoortige bedehuizen vlak
bij elkaar.
In
1698 volgde zijn zoon George I
Lodewijk (Georg Ludwig) hem op als hertog- keurvorst. Zijn moeder
Sophia werd door de Act of Settlement in 1701 erfgename
van de Britse troon. Na de dood in 1705 van de oudere broer van zijn
vader, hertog Georg Willem, werd het grondgebied van George I Lodewijk
uitgebreid met het vorstendom Lüneburg (ook wel Celle genoemd),
het hertogdom Saksen- Lauenburg en het graafschap Hoya.
De
Rijksdag keurde echter het nieuwe keurvorstendom, dat behalve Brunswijk-
Lüneburg ook soms keurvorstendom Hannover werd genoemd, pas goed in
1708. De officiële titel van George
I werd toen ‘hertog van Brunswijk en Lüneburg en keurvorst van het Heilige
Roomse Rijk’.
Toen
Sophia van de Palts in 1714 stierf, twee maanden voor het overlijden van
koningin Anna van Groot- Brittannië werd Georg koning van Groot-
Brittannië. Alhoewel er meer dan vijftig nauwere, rooms-katholieke, bloedverwanten waren van Anna, verbood de Act
of Settlement dat er katholieken op de Britse troon zouden zitten.
George was zo, via de familietak van zijn grootmoeder, de dichtst levende
protestantse verwante van Anne. In reactie hierop probeerden
de Jakobieten George af te zetten en hem te vervangen door de
katholieke halfbroer van Anne, Jacobus Frans Eduard Stuart, maar dat
plan mislukte.
Voortaan
was de titel van Georg: ‘koning van Groot-Brittannië, hertog van Brunswijk
en Lüneburg, aartsschatmeester en keurvorst van het Heilige Roomse Rijk’.
Toen George Lodewijk in 1714 de Britse troon besteeg en zijn
residentie naar Londen verplaatste, verloor de adel in Hannover aan
invloed. Tijdens de hele periode van de Personele Unie (tot 1837) werd
Hannover wel door de adel bestuurd, maar werd de buitenlandse politiek door
Engeland bepaald. Georg verwierf in 1719 voor Hannover het hertogdom
Bremen en het vorstendom Verden van Denemarken.
Hij
leerde nooit goed Engels spreken en verdeelde zijn tijd tussen Engeland en
zijn gebied in Hannover, waardoor hij vaak buitenslands was. De
verstandhouding met zijn zoon prins
George (van Wales) was slecht. Die werd zelfs enige tijd van het
hof verbannen vanwege een ruzie.
George
I stierf in 1727 in Osnabrück en werd begraven in het Leineschloss te Hannover. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij
herbegraven in het mausoleum in
de tuinen van Herrenhausen.
George
van Wales volgde zijn vader op, als koning George II. Hij werd gekroond in
de Westminster Abbey. De in de inleiding reeds vermelde Georg
Friedrich Handel kreeg de opdracht om nieuwe composities te schrijven
voor de kroning (waaronder Zadok the Priest, een lied dat sindsdien tijdens
elke kroning wordt gezongen). Voor de bestuursregeling in die tijd in
Hannover en enige gegevens over George II en III zie noot (6).
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Leineschloss
|
G.F.
Handel
|
Georg
II van Gr.Britt. en H.
|
‘Revue
van 1735 Vorbeimarsch vor dem König (Georg II)
|
Mausoleum
Herrenhausen; nog steeds privébezit van de familie Hannover
|
George
III
|
George
III
‘The
Farmer’
|
Van
1810 tot 1813 behoorde Hannover tot het ‘Franse’ koninkrijk Westfalen (7).
Door de Volkerenslag bij Leipzig (1813), maar meer nog door de Slag
bij Waterloo (1815), kwam er een definitief einde aan het bewind van
Napoleon in Duitsland.
Op
het Congres van Wenen in 1814 werd beslist dat Hannover een
koninkrijk binnen de Duitse Bond werd (8) en het gebied werd
uitgebreid met Oost- Friesland, Meppen, Lingen, Goslar en Hildesheim.
Lauenberg werd echter aan Pruisen afgestaan.
In
1819 werd een grondwet afgekondigd, die in 1833 door een meer liberale werd
vervangen.
Daar
in Hannover opvolging in vrouwelijke linie niet mogelijk was, werd in 1837
niet Victoria, maar Ernst Augustus,
hertog van Cumberland, er koning (1837- 1851). Hij herstelde de
grondwet van 1819, waarop een periode van constitutionele strijd volgde. De
groep rebellerende professoren, de ‘Göttinger Sieben’, die zich heftig
tegen Ernst Augustus en zijn opvolger George
V verzette, heeft veel invloed gehad op de ontwikkeling van het Duitse
Liberalisme (9).
|
Georg Ludwig Friedrich Laves (1788-
1864) was bijna 50 jaar dé architect in het koninkrijk Hannover. Hij was
een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het Classicisme en hield zich
enorm bezig met de stadsplanning: hij schiep Ernst- August- Stadt, de
Ernst- August- Platz en de Opern- en Georgsplatz. Hij was betrokken bij
de verbouwing van het Leineschloss
en Schloss Monbrillant, de
bouw van de ‘Klassizistische
Fassade’ van Schloss
Herrenhausen, de verbouwing van de Aegidienkirche, de Waterlooplatz en de Waterloozuil (10).
Het
Lustschloss Montbrillant inclusief prachtige
baroktuin, in 1726 aangekocht door het Welfen- huis en o.a. als
residentie voor hertog Adolph Friedrich/ Frederick (van 1814 – 1837)
gebruikt, werd in 1816 door Laves
voor deze ‘verbouwd’. Koning Ernst Augustus I en George V, die het
Leineschloss als residentie hadden, gebruikten Montbrillant als
zomerverblijf. In 1857 werd het afgebroken en elders weer opgebouwd (11).
Er werd nu op dezelfde plaats een geheel nieuw ‘Middeleeuws’ slot neergezet dat in 1866, bij het uitbreken
van de Pruisisch- Oostenrijkse oorlog, nog niet geheel klaar was. George
liet er direct een ros, hét
Welfen- symbool, voor ontwerpen.
|
George V koos in de
Pruisisch- Oostenrijkse oorlog niet de kant van Pruisen en verloor, met als
gevolg dat in oktober 1866 het koninkrijk Hannover door Pruisen werd
geannexeerd. De stad Hannover werd toen hoofdstad van de gelijknamige
Pruisische provincie. Het Welfenschloss had nu geen functie meer en werd in
de Frans- Duitse oorlog (1870-71) ingezet als reserve lazaret/ hospitaal
(12).
|
|
|
|
|
|
|
|
|
‘Göttinger
Sieben’
|
Georg
Laves
|
Waterloo-
platz met zuil
|
Lustschloss
Montbrillant
|
Welfenschloss met Welfen-
ros
|
Neue
Rathaus
|
Tijdens
de Wilhelminische Zeit werd in 1913 het Neue
Rathaus voltooid. Het lijkt op een Barok- slot, maar heeft veel
Neorenaissance details. Er waren zeer veel heipalen voor nodig vanwege de drassige
grond (13).
In
1936 werd van de Grosser Garten vanwege achterstallig onderhoud een
werklozenproject gemaakt en Hitler stelde de tuin open voor ‘de massa’.
Tijdens
de Tweede Wereldoorlog werd, bij heftige bombardementen in 1943 en op
12-11-1944, Hannover grotendeels verwoest: Het centrum zeker voor 80 à 90
procent, de buitenwijken minder: ‘gemiddeld’ bijna 50 procent. Bij de
intocht van de Amerikanen in 1945 waren er nog ongeveer 100 joden in
Hannover over (14).
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Verwoestingen in WO II
|
De
niet herstelde
Aegidienkirche
|
De
Nanas van Nikki de Saint Phalle
|
Niki
grot in Herrenhausen
|
Stadtbahn
(U) halte Kröpcke, het grootste knooppunt
|
Nord/
LB nieuwbouw
|
In
de raadszaal van het Neue Rathaus werd in 1946 het gebied ‘Nedersaksen’
geproclameerd, nadat het eerder deel van de Britse
bezettingszone was geweest. Het werd samengesteld uit Hannover en
de vrijstaten Oldenburg, Brunswijk en Schaumburg- Lippe.
Na
de oorlog werd vanwege het enorme huizentekort direct begonnen met het
herstellen van hetgeen nog te herstellen was en het bouwen van nieuwe
woonwijken, door architecten als Rudolf
Hillebrecht. De allerbelangrijkste monumenten werden –soms
provisorisch- ook vrij snel weer opgebouwd, zoals bijvoorbeeld de ‘Grosser
Garten’ van Herrenhausen. Het slot Herrenhausen zelf was pas klaar in 2013.
Ter
herinnering aan de enorme verwoesting werd de ruïne van de
Aegidienkirche niet meer opgebouwd (15). In 1974 werden de Nanas van Niki
de Saint Phalle geplaatst op de Leibnitz- ufer. Er was toen veel protest
hiertegen, maar in 2000 werd Niki, die ook een grot in Herrenhausen heeft
ingericht, tot ereburgeres benoemd!
In
1975 werd de eerste ondergrondse stadsbaan- tunnel in gebruik genomen. In
2002 kwam de nieuwbouw van de Norddeutsche Landesbank (Nord/ LB) tot stand.
Vanaf 1985 was de bank al begonnen een collectie op te bouwen van ‘post-
1945 kunst in een internationale context’. Overal in het gebouw kunnen
werknemers die nu ophangen.
|
|
|
|
|
(boven)
Links de Calenberger Neustadt, rechts de Altstadt. Grens is de Leibniz-ufer.
Afbeelding bij maquette in Historisches Museum.
|
|
(links)
Der
Blaue Faden in de Calenberger Neustadt, met afwijkende nummering
t.o.v. het toeristengidsje waarvan het kaartje moeilijk leesbaar is
|
|
(rechts)
Der Rote Faden in de Altstadt, met
eveneens afwijkende nummering.
Soms
is klein uitstapje gemaakt naar de Blaue Faden (Waterloo-platz nr. 12 bijv.)
|
Der
Rote Faden:
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(1).
Hauptbahnhof
|
‘Koopgoot’
t.o.
station
|
Links
van (2).: (Opera): Café
Kröpcke
met klok
|
Rechts
van (2).:
gedenkteken
vervolging Joden
|
(3).
Leibniz
Monument
|
(6).
‘Demut’
(Aegidien-
Kirche)
|
(7).Neue
Rathaus
en
Maschpark
|
(10).Wappenportal
‘Dieu
et mon droit’
Enige
overgebleven
deel
gebouw Ulanen
|
(11)..naast
Huis Laves het door hem in 1832 gebouwde paleis tbv. George V
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(12).
Waterlooplatz
met
Victorie-zuil
|
(13).Leineschloss
nu
Niedersächs.
Landtag
met
Göttinger Sieben
|
(14)..Beginenturm
op
afgebroken Romaanse kerk;
oudste
plek Hannover; zetel Hist. Museum(19)
|
tegenover
(14):
Nana`s
en
Duve-brunnen
|
(15).
Ballhof: Oudste sporthal van de stad.
Gebouwd
tussen 1649 en 1664 door hertog Georg Wilhelm.
|
(16).
Kreuzkirche met Cranach triptiek
boven
het altaar. Aan de zijkant van de kerk is de Duve-kapel (zie t.o. 14)
|
(17).
Richting
Herrenhausen
en
Leibniz
Universiteit
met
de Stadtbahn
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(19).
Historisches
Museum
met geweldig goede exposities (zie 14)
|
Leibnizhuis
aan de Holzmarkt. Stond
voor
WO II elders.
Kostte
ruim 20 milj. M
|
Kramerstrasse
(tussen
19. en 20.)
|
(20).
Marktkirche nu, en in
historische omgeving (aan het plein met het Alte Rathaus). In 1943
gebombardeerd en na WO II in oorspronkelijke ME stijl weer
opgebouwd
|
Alte
Rathaus
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Der Blaue Faden:
(deze wandeling vereist vanwege de afstanden meer energie,
maar een beetje smokkelen kan ook.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(1).Duve-
brunnen
|
(2).
Niedersäch.
Umweltministerium,
vroeger gebouw Staats-
regering
|
(3).
Beeld
Gen.
Graf Carl August von Alten, Waterloo overwinnaar
|
(4).
Ev.refor
Kirche
|
(5).
Polizeidirektion met
Elementen
uit renaissance, barok en maniërisme. In nazi-tijd
gevreesd
gebouw
|
(6).
(ehemalig) Oberzolldirektion, met Neorenaissance
en
Jugendstil details
|
(7).(ehemalig)
militaire kledingsgebouw
|
(8).
Calenberger Esplanade (1996- 1998)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(9).
(ehem) Palais von
Dachenhausen;
hoort nu bij Friederikenstift
|
(10).
Geboortehuis Johann Anton Leisewitz (1752- 1806), belangrijk Verlichtings-figuur.
Alleen de plaquette herinnert nog.
|
(11).
E.-luth. Kirche St. Johannis met Spaans orgel en Leibniz zaken. Vroeger
was het een (Lutherse!)
barokkerk
|
(12).
Neustädter Markt
naast
Johanniskirche
|
(13).
Monument ter nagedachtenis aan de
(Neue)
Synagoge die hier in 1938 werd verwoest
(14).St.
Clemens
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Noten:
(1).
Voor veel meer gegevens wordt verwezen naar: https://books.google.nl/books?id=5mjlc_rBS3kC&pg=PA17&lpg=PA17&dq=honovere+hannover&source=bl&ots=YPocbom11Z&sig=7P-0Pm1X1pw7KOf2KdmDfHNSoH8&hl=nl&sa=X&ei=HOWbVdzNDIKysQGitJrQAQ&ved=0CFsQ6AEwCQ#v=onepage&q=honovere%20hannover&f=false
Hannover
Chronik: von den Anfängen bis zur Gegenwart : Zahlen, Daten, Fakten,
geredigeerd door Klaus Mlynek,Waldemar R. Röhrbein
(2).
http://www.welfen.de/stammtafel.html
en https://nl.wikipedia.org/wiki/Middelste_Huis_Brunswijk
(3).
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gottfried_Wilhelm_Leibniz
(4).
Naar Venetiaans voorbeeld gebouwd, werd de kerk, hoewel nog niet geheel
voltooid, in november 1718 ingewijd door bisschop Agostino Steffani.
(5).
In 1827 een nieuwe synagoge gebouwd. In 1842 werden de Joden
‘gelijkgesteld’ waarna hun aantal toenam van 668 in 1852 naar 5.155 in
1910. De Neue Synagoge werd in 1864- 1870 gebouwd.
(6).
Er was in Londen een Deutsche Kanzlei die overleg had met het bestuur in
Hannover, waaronder de ‘Geheime Rat’(Privy Council). Deze had overleg met
de landbezittende klasse. De reis naar Engeland om gegevens uit te wisselen
duurde ten minste een week. Van Hellevoetsluis naar Harwich kon wel 5 dagen
duren. In noodgevallen kon het bestuur in Hannover zelf beslissingen nemen.
George I t/m George IV waren koning van Engeland én Hannover. George V was
alleen koning van Hannover, maar hij telde de nummering maar door voor het
gemak.
George II was 12 x in
Hannover. Als
hij daar was organiseerde men allerlei festiviteiten en legershows voor
hem. Van een daarvan ‘Revue van 1735’ : Vorbeimarsch vor dem König werd een
schilderij gemaakt, dat bestemd was voor zijn Londense residentie (zie
afbeelding)
George
III was nooit in Hannover, maar hij deed wel veel voor de verbetering van
de landbouwmethodes. Vandaar zijn bijnaam ‘Farmer George’..
(7).
Het Koninkrijk Westfalen was een Franse vazalstaat in Duitsland die
de Franse keizer Napoleon I na de Vrede van
Tilsit in 1807 schiep voor zijn broer Jérôme Bonaparte.
De staat was te vergelijken met het naburige Koninkrijk Holland, waar
Napoleon zijn broer Lodewijk op de troon zette. (zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Koninkrijk_Westfalen)
(8).
Prins Regent George verklaarde in 1814 in Londen Hannover tot koninkrijk.
Graaf Ernst von Münster, minister van Staat sinds 1805, slaagde erin dit te
laten erkennen op het Congres van Wenen. Hij leidde de politiek tot 1831
vanuit Londen. Prins regent George stuurde zijn broer Adolph Frederick naar
Hannover om de monarchie te representeren. ‘Alle macht was van de koning’
was het devies, tot 1833.
(9).
Zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/G%C3%B6ttinger_Sieben
(10).
zie voor meer bouwwerken enz. https://de.wikipedia.org/wiki/Georg_Ludwig_Friedrich_Laves
(11).
https://de.wikipedia.org/wiki/Schloss_Monbrillant
(12).
Later werd het een Koninklijke Hogeschool en na WO II de Leibniz Universiteit.
(13).
Der Rote Faden p. 35
(14).
In 1941 waren er 2400 gedeporteerd
(15).
https://de.wikipedia.org/wiki/Liste_abgegangener_Bauwerke_in_Hannover
|
