|
ALESSANDRO
GRANDI (ca.1575/ 1580 - 1630)
Omdat er heel
weinig echt bekend is aangaande het leven van Alessandro Grandi,
wordt er al jaren gespeculeerd over zijn geboortedatum en geboorteplaats:
Volgens de gegevens
op de Engelse Wikipedia, die weer ontleend zijn aan werk van Jeffrey Kurtzman uit 2015, is
Alessandro geboren in het jaar 1590 in Venetië. De Duitse Wikipedia versie geeft rond
1586 aan en weet geen geboorteplaats. De Franse Wikipedia volgt The New
Grove gegevens: hij zou geboren zijn tussen 1575 en 1580 in Ferrara,
waarbij wordt vermeld dat sommige bronnen zeggen dat Alessandro werd
geboren op Sicilië.
Dit laatste
gegeven is afkomstig van de Siciliaanse priester en historicus Antonio
Mongitore (1663-1743), die veel werken over de geschiedenis van Sicilië
schreef.
|
|
|
|
|
|
|
Italië 17de eeuw
|
Noord-Italië met Ferrara, Venetië en
Bergamo
|
|
Volgens de musicoloog
Denis Arnold (1) is deze Alessandro (van Mongitore dus) echter een later
levende componist met dezelfde naam. Ook The New Grove geeft dat aan en
verschaft de jaartallen 1638- 1697 bij deze latere Alessandro, maar met de
geboorteplaats Rimini…..toch wel een eind uit de buurt van Sicilië. Kortom:
verwarring alom!
Alessandro
bracht de eerste twintig jaar van zijn leven dus (wellicht) door in Ferrara.
Waarschijnlijk studeerde hij -zoals ook The New Grove vermeldt- bij Giovanni
Gabrieli in Venetië, een conclusie op grond van zijn vroege stijl
kenmerken. Dat is vermoedelijk ook de reden dat Kurtzman hem in Venetië het
eerste deel van zijn leven laat doorbrengen. Voor mijn verdere twijfel
aangaande Alessandro`s geboortedatum en langdurig verblijf tijdens zijn jeugd in Venetië, verwijs ik
naar noot 2.
Voor Gabrieli
waren twee zaken erg belangrijk: het contrapunt (leer van de
meerstemmigheid) en het 'omzetten' van tekst in aansprekende muziek,
waarbij hij gebruik maakte van de cori spezzati-techniek: twee (of
meer) tegenover elkaar opgestelde ensembles van zangers en
instrumentalisten.
In 1597 werd
Alessandro benoemd tot maestro di cappella van de Accademia della Morte
in Ferrara, een genootschap van leken.
Omdat deze
benoeming opgetekend staat, lijkt me een geboortedatum in 1590 te Venetië
vrij onwaarschijnlijk: Alessandro zou dan ten tijde van zijn eerste
benoeming in 1597 pas zeven jaar oud zijn! Ook 1586 klinkt in dit kader
niet heel plausibel als geboortejaar.
In 1610 kreeg
hij dezelfde functie bij een ander genootschap in Ferrara, de Accademia
dello Spirito Santo en hij begon nu met de publicatie van een serie
motettenboeken, met name voor twee en vier stemmen en orgel. Van 1615- 1617
was hij in Ferrara kapelmeester van de kathedraal.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Alessandro
Grandi
|
Giovanni
Gabrieli
|
Ferrara
Accademia della Morte
|
Venetië: San Marco
|
Claudio
Monteverdi
|
Bergamo: S.
Maria Maggiore
|
2de
Motettenboek, gedrukt in Venetië;
A. werkte
toen in Bargamo
|
In 1617 werd
hij in Venetië benoemd tot zanger bij de San Marco, tegen een
salaris van 80 ducaten. Claudio Monteverdi
was daar op dat moment koorleider. In 1618 werd Alessandro zangleraar aan
het seminarie van de Doge en in 1620 werd hij Monteverdi`s assistent. Monteverdi
schreef toen grootschalige muziekwerken voor de San Marco, terwijl
Alessandro ‘monodist’ werd.
In 1627 werd
hij kapelmeester in Bergamo aan de S. Maria Maggiore, waar
hij een goed inkomen en een eigen koor kreeg en zo een nieuwe
muziektraditie kon opbouwen. Hij kon nu zelf grootschalige werken
componeren. Bij een hernieuwd bezoek aan Venetië heeft hij wellicht Heinrich Schütz ontmoet, die
daar toen in 1628 voor de tweede keer was en die Monteverdi wilde ontmoeten
(3).
Alessandro zou
redelijk tevreden geweest zijn met zijn goede ‘provinciale’ positie in
Bergamo, met name omdat de kosten van levensonderhoud daar veel lager waren
en hij in die tijd, volgens bronnen, een grote familie had. In 1630
publiceerde hij zijn zesde (en laatste) verzameling motetten. Op het
hoogtepunt van zijn carrière overleed hij aldaar, samen met zijn familie,
in 1630 tijdens een pestepidemie.
De meeste
muziek van Alessandro is vocaal met instrumentale
begeleiding. Stilistisch lijkt zijn vroege muziek, zoals al gezegd, op die van Giovanni Gabrieli, met
afwisselend korte passages van sterk
contrasterende ritmes en textuur, maar Alessandro
schreef in tegenstelling tot Gabrieli, meestal voor kleinere bezettingen. Het
waren vaak motetten in concertato- stijl: sommige zijn duetten
en trio's, een vernieuwing in het schrijven van motetten, die vaak voor
meer stemmen waren. Voor enige van zijn composities werd, voor het eerst,
het woord ‘cantate’ (cantade) gebruikt. Hij schreef
vocale polyfonie boven de basso continuo, terwijl de meeste
componisten die de continuo gebruikten in de eerste decennia van de 17e
eeuw, monodieën schreven, of meer homofone melodieën.
Alessandro
experimenteerde met extreme emotionaliteit,
met chromatiek en versieringen en schreef monodieën met instrumenten
zoals violen en in een vorm met alleen herhalende delen voor
instrumenten, een idee dat zou uitgroeien tot het ritornello.
Pas na 1620 schreef
hij voor het eerst solo motetten: zo lang duurde het voor in de
kerkmuziek de monodie geaccepteerd werd. Zijn enige bundel zonder violen
werd gepubliceerd in 1621. Hij schreef vier solomotetten voor de
Venetiaanse bloemlezing (Anthologie) Ghirlando sacra (1625), waar O
quam tu pulchra es, er een van is.
Alessandro
Grandi was een van de meest populaire componisten van zijn tijd. Zijn
werken werden in heel Italië, Duitsland (via Schűtz o.a.) en
de Lage Landen gepubliceerd en nog lang na zijn dood
herdrukt.
Hieronder heb
ik een -chronologisch- lijstje gemaakt van Alessandro`s solo werken (alt/
mezzostem) met klavecimbel- of orgelbegeleiding. Het zijn
meestal uitgaven met bewerkingen uit
latere tijd, waarvan de gedrukte muziek ‘makkelijk’ verkrijgbaar is. In The
New Grove worden vele werken voor 1 stem gegeven, maar hiervan heb ik nog
niet de juiste bladmuziek kunnen vinden. Duetten (SA) heb ik deze keer niet
opgenomen, maar zijn makkelijk te vinden, ook qua uitgave.
Deze
tekst is voor het laatst bijgewerkt op 1 november 2020
|