|
Constantijn
Huygens sr. en de Internationale politiek
In
2020 is er een nieuw boek verschenen van Hugh Aldersey-Williams, Een eeuw
van Licht, het leven van Christiaan Huygens, A`dam, 2020.
Dit
boek bevat ook veel gegevens over Constantijn Huygens sr, maar -voor mij-
nieuwe gegevens hieruit, zijn (nog) niet verwerkt in onderstaand verhaal.
Dit artikel is
geschreven met als directe aanleiding de Huygens tentoonstelling in de
Grote Kerk in Den Haag, maar kwam daarnaast voort uit het bezig zijn met de
reeds verschenen artikelen over de Verlichting van de 17de en 18de
eeuw.
Voor een goed
begrip van de periode waarin Constantijn Huygens sr. leefde – onze ‘Gouden
Eeuw’- wordt aanbevolen:
1.
het hoofdstuk te lezen over de Verlichting van de 17de
eeuw, met een overzicht van de verschillende godsdiensten en hun
onderlinge strijd.
2.
de onderstaande politieke situatie in de verschillende
landen te bestuderen. De familie Huygens en m.n. Constantijn sr. bekleedde
gedurende lange tijd een aantal functies bij de familie’ Oranje. De –zeer
vereenvoudigde- Oranje- stamboom
toont ook de verwantschap met het Engelse (Stuart) en Franse (Bourbon)
koningshuis. Voor de overzichtelijkheid is niet te diep ingegaan op
allerlei ‘details’ en zijn er geen noten toegevoegd. Voor een heel goed en
vooral zeer leesbaar overzicht van de politieke situatie wordt verwezen
naar het in 2016 verschenen boek van Luc Panhuysen: Oranje tegen de
Zonnekoning.
Voor de
biografie van Constantijn Huygens sr. kan men hier
doorlinken.
|
|
|
|
|
|
|
|
HRR begin 16de
eeuw
|
Veldtochten
Frederik
Hendrik
|
Vrede van Munster
|
Vrede van Munster/ Westfalen
|
Bevolkingsverlies
Dertigjarige
Oorlog
|
Vrede van
Westfalen
|
Hoofdstukindeling:
I.
De ontwikkelingen in de Habsburgse gebieden
Spanje, Oostenrijk en Duitsland (het HRR)
II.
De politiek in Engeland
III.
De politiek in Frankrijk
IV.
De politiek in Zweden
V.
De politiek in de Republiek
I.De
ontwikkelingen in de Habsburgse gebieden Spanje, Oostenrijk en Duitsland
(het HRR):
Om het verband
tussen alle gebeurtenissen in de landen van West-Europa te begrijpen,
dienen een aantal ontwikkelingen nauwkeuriger bekeken te worden, namelijk A. de 80-jarige en B. de 30-jarige oorlog:
A. De Nederlanden behoorden sinds eind 15de
eeuw tot de Hausmacht (Stammlanden of Erflanden) van het Huis Habsburg, waar verder de
Oostenrijkse Erflanden en onder keizer Karel V ook Spanje bij hoorde.
Daarnaast was de keizer ook het hoofd van het Heilige Roomse Rijk (HRR) dat
bestond uit een groot aantal semi- onafhankelijke gebieden. Voor deze
functie werd hij gekozen door keurvorsten.
Met de
Transactie van Augsburg van 1548 verkreeg Karel V een bijna onafhankelijke
status voor de Nederlanden.
In 1555 werd
het Habsburgse Rijk gesplitst: zijn zoon Filips II -gehuwd met Mary I van
Engeland- kreeg Spanje en de
Nederlanden terwijl zijn broer Ferdinand I de Duitse gebieden kreeg, waar
Ferdinand door zijn huwelijk ook Hongarije, inclusief Bohemen en Silezië,
aan toe voegde.
Spanje: Filips zette
in de Nederlanden de centralisatiepolitiek van zijn vader voort en voerde
een strenge godsdienstpolitiek. Na de Beeldenstorm in 1566 stuurde hij de
hertog van Alva om de centralisatie desnoods met geweld af te dwingen..het begin van de 80-jarige oorlog.
Door de voortdurende oorlogen ontstond er een staatsbankroet en vervolgens
muitten de Spaanse troepen vanwege achterstallige soldijbetaling. In de
Nederlanden wonnen de opstandelingen o.l.v. Willem van Oranje terrein, maar
door de benoeming van de hertog van Parma tot landsvoogd, keerde het tij en
kwamen delen van de Zuidelijke Nederlanden weer onder Spaans gezag. In 1588
vormden de noordelijke gewesten de Republiek der Zeven Verenigde
Provinciën.
Van 1609 tot
1621 was er een wapenstilstand -het Twaalfjarig Bestand. Spanje eiste dat
de Nederlanders de handel op Azië zouden staken, de vrije vaart op
Antwerpen zouden toestaan en de katholieken godsdienstvrijheid zouden
geven. De Republiek wilde dat niet, maar was wel bereid, in ruil voor een
wapenstilstand, de plannen voor een West-Indische Compagnie uit te stellen.
Bij het bestand werd het Spaanse handelsembargo opgeheven en de Spaanse en
Vlaamse kaapvaart opgeschort.
Bij de Vrede
van Munster die een onderdeel was van de besprekingen – de Vrede van
Westfalen- om een einde te maken aan de Dertigjarige Oorlog (1618-1648),
werd de zelfstandigheid van de Republiek door Spanje erkend, maar Spanje
behield de Zuidelijke Nederlanden. Achtereenvolgens regeerden in Spanje na
Filips II nog de volgende Habsburgers:
Filips III
(1598- 1621), gehuwd met Margaretha van Oostenrijk en vader van Anna van
Oostenrijk, die trouwde met Lodewijk XIII van Frankrijk. Zij was koningin
van Fr. van 1615 tot 1643; Filips IV (1621- 1665), vader van Maria Theresia
van Oostenrijk, eerste echtgenote van Lodewijk XIV van Frankrijk; Maria
Anna van Oostenrijk (1665- 1675), 2de vrouw van Filips IV en als
laatste Karel II (1665- 1700). Omdat Karel II geen erfgenaam had aasden
zowel Frankrijk als Oostenrijk, die beide even sterke aanspraken hadden, op
de Spaanse troon. Karel II sprak zich echter in zijn testament uit voor de
Franse pretendent, met als gevolg dat de Spaanse Successie- oorlog uitbrak
(1700-1713. Men was veel te bang voor een te sterk Frans- Spaans blok in
Europa. Zie voor het vervolg hiervan II, III en V.
B. De Dertigjarige Oorlog brak uit in de
Duitse gebieden omdat de –katholieke- gekozen keizer van het HRR, Ferdinand
II, zijn macht verder probeerde uit te breiden, het gebied wilde
centraliseren en het protestantisme poogde te onderdrukken. Deze politiek
bedreigde de protestantse Duitse vorsten: Bohemen kwam hierom in 1618 in
opstand tegen de Oostenrijkse keizer, waarmee de 30-jarige oorlog
‘officieel’ begon. In 1619 benoemde
Bohemen Ferdinand van de Palts tot koning (‘Winterkoning’ 1619- 1620). Het
katholieke Frankrijk gebruikte de onrust door mee te vechten aan
‘protestantse’ zijde om met hun katholieke Habsburgse rivalen af te
rekenen. De Duitse vorsten en Frankrijk zochten voortdurend bondgenoten in
het buitenland, zoals de Republiek en Gustaaf II Adolf van Zweden. De
meeste gevechten vonden plaats op Duits grondgebied waar veel werd verwoest
en grote slachtpartijen plaatsvonden.
Met de Vrede
van Westfalen (1648) kwam een eind aan de macht van het HRR en werd de
zelfstandigheid van de Duitse vorsten erkend en het recht om de godsdienst
in hun eigen gebieden te bepalen. Zwitserland en de Republiek werden
onafhankelijk en Zweden en Brandenburg kregen gebiedsuitbreiding en werden
belangrijke staten. Frankrijk kreeg ‘Voor- Oostenrijk’ (o.a. Elzas en
Lotharingen). Keizers van het HRR na 1648 waren: Ferdinand III (1637 –
1657) en Leopold I (1658- 1705). Leopold had geen zin in de Franse hetze
tegen de Republiek, maar werd in 1672 gedwongen iets te doen en hij werd
lid van een alliantie ter verdediging van de Republiek. Toen deze door
toedoen van de keurvorst van Brandenburg uiteenviel, vormde hij een nieuwe
alliantie met Spanje en enige Duitse prinsen. Het Duitse territorium was
echter een zeer onsamenhangend gebied geworden. De keizer kon hierdoor
moeilijk leiding geven, waardoor de vredesverdragen horend bij de Vrede van
Nijmegen (1678- 79) in het voordeel van Frankrijk uitpakte. Uiteindelijk
zagen Spanje en de keizer van het HRR zich verplicht de Franse macht te
erkennen.
|
Stamboom der Habsburgers
|
|
|
|
|
|
|
|
Leopold I HRR
|
Jacobus I
|
Karel I
|
Oliver
Cromwell
|
Karel II
|
Jacobus II
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Karel II van
Spanje
|
Karel X van Zweden
|
Karel XI van
Zweden
|
Kardinaal
Richelieu
|
Kardinaal Mazarin
|
Lodewijk XIV
|
II.De politiek
in Engeland:
De
protestantse koning Elisabeth I Tudor (koningin van 1558- 1603) steunde de
Republiek in haar strijd tegen Spanje, maar haar opvolger Jacobus I Stuart,
die in 1567 al koning van Schotland was geworden, zocht- hoewel zelf
overtuigd protestant- in de buitenlandse politiek meestal aansluiting bij
machtige katholieke vorsten. Hij streefde naar versteviging van de positie
van de Anglicaanse staatskerk en hij botste regelmatig met het parlement
omdat hij allerlei politieke beslissingen zelf wilde nemen en bepaalde
belastinggelden in eigen zak wilde steken. Ook zijn opvolger Karel I regeerde
absolutistisch, nam zonder goedkeuring van het parlement onpopulaire
belastingmaatregelen en probeerde de Anglicaanse Kerk weer dichterbij de
rooms-katholieke te brengen. Hij zocht steun bij de Republiek in zijn
strijd tegen het parlement dat hij van 1629 tot 1640 opschortte. In 1642
begon de Engelse Burgeroorlog tussen zijn aanhangers en die van de puritein
Oliver Cromwell en het parlement. Uiteindelijk werd Karel afgezet en
onthoofd en volgde Cromwell hem op als dictatoriaal regerende Lord Protector.
In 1660
herstelde het parlement de monarchie en werd Karel II koning. Zijn hofleven
werd een en al groot feest en hoewel hij niet anders dacht dan zijn
voorvaders –absolutistisch en katholiek gezind- , moest hij om te overleven
wel de rol van het parlement accepteren. Hij koos (net als zijn
voorvaderen) de kant van Frankrijk tegen Spanje, maar door het optreden van
de katholieke expansiegerichte Lodewijk XIV begon het Engelse parlement
Karel`s buitenlandse politiek steeds meer te wantrouwen. Karel II verloor
de Tweede Engelse Oorlog en viel samen met Lodewijk in 1672 de Republiek
aan. Toen deze politiek mislukte, greep de protestantse meerderheid in het
parlement in en dwong Karel in 1674 vrede te sluiten met de Republiek. Tot
1685 regeerde hij verder zonder het parlement te raadplegen en werd in 1685
opgevolgd door zijn openlijk katholieke broer Jacobus II. Deze wilde
Engeland weer katholiek maken en toen zijn tweede, katholieke, vrouw een
kind kreeg, zochten vooraanstaande protestanten in 1688 toenadering tot
zijn schoonzoon Willem III (zie politiek in de Republiek).
Jacobus II
probeerde met een inval in Ierland in 1689 alsnog zijn kroon te heroveren
op Willem III en Mary, maar werd verslagen bij de Boyne, moest vluchten en
leefde voortaan in ballingschap als gast van de Franse koning Lodewijk XIV
op kasteel Saint-Germain-en-Laye. Dit kasteel bezat wel het mooiste theater
van Frankrijk en er konden grote voorstellingen gegeven worden. Innocenzo Fede (ca. 1660 – ca. 1732)
was hier Jacobus` maestro di cappella en hij verzorgde bijna dagelijks
Italiaanse vocale en instrumentale muziek voor de verbannen Stuarts.
|
|
|
|
|
|
|
|
Saint-Germain-en-Laye
|
Het paleis van Versailles van
Lodewijk XIV
|
Willem III
wilde na 1689 niet meer wonen op het (oude) Loo (=links), maar een paleis
bezitten naar voorbeeld van Lodewijk XIV. Het nieuwe Loo werd gebouwd.
|
Willem III
werd uiteindelijk erkend als koning van Engeland, maar hij overleed te
vroeg om zijn ambities waar te maken. Hij werd opgevolgd door Anna, en toen
deze kinderloos stierf, door Georg van Hannover (1714).
In de Spaanse
successie-oorlog (1701- 1714) -zie ook de politiek in Frankrijk- behaalde
Engeland bij de Vrede van Utrecht (1713) uiteindelijk de meeste winst:
Gilbraltar bleef Engels. Als afsluiting van de Noord- Amerikaanse Queen
Anne`s War (1702-1713) tussen Engeland en Frankrijk kreeg Engeland het
monopolie op de slavenhandel in Zuid-Amerika en de Caribische eilanden en
de beschikking over diverse –voormalige Frans- koloniale gebieden in (het
huidige) Canada. Op het vasteland van Europa ontstond een zeker
machtsevenwicht nu Frankrijk getemd was en Engeland kon voortaan haar gang
gaan op de wereldzeeën: De eerste stap van ‘Britannia rule the waves’.
III.De
politiek in Frankrijk:
Lodewijk XIII
was nog minderjarig toen hij zijn –vermoorde- vader Hendrik IV opvolgde.
Onder invloed van zijn eerste minister kardinaal Richelieu, regeerde hij
als een absoluut vorst en na 1614 zonder parlement. Richelieu brak de
machtspositie van de Hugenoten en hij en Lodewijk vonden dat de grenzen van
Frankrijk moesten samenvallen met het vroegere Gallië en vanaf 1635 mengden
ze zich -naast financieel- nu ook
militair in de Dertigjarige Oorlog tegen de Spaanse en Duitse Habsburgers.
Samen met Frederik Hendrik wilde Lodewijk de Zuidelijke Nederlanden
verdelen.
|
|
|
|
|
|
Devolutie- oorlog
|
De oorlogen van Lodewijk XIV
|
De Hollandse oorlog/ het Rampjaar 1672
|
De Negenjarige Oorlog
|
Zijn opvolger
Lodewijk XIV was bij zijn vaders dood in 1643 nog veel te jong en nam in
1661 pas zelf de regering op zich. Hij regeerde centralistisch en
absolutistisch en herriep in 1685 het Edict van Nantes, waarna veel
Hugenoten naar de Republiek vluchtten. Zijn minister Colbert verhoogde de
invoerrechten tegen de Republiek. Lodewijk streefde net als zijn vader naar
een groter Frankrijk met natuurlijke grenzen en probeerde Frankrijk de
plaats van Spanje te geven als wereldmacht. Iedereen die hem daar niet bij
bedreigde probeerde hij tot bondgenoot te maken, zoals Karel II en Jacobus
II van Engeland.
De
belangrijkste oorlogen uit zijn tijd:
-de Frans-
Spaanse Oorlog (1635 – 1659) die werd afgesloten met de Vrede van de
Pyreneeën, waarbij Spanje de Cerdagne en Rousillon en delen van de
Zuidelijke Nederlanden aan Frankrijk afstond en Lodewijk XIV beloofde met
een Spaanse prinses te trouwen.
De strijd over
de heerschappij in de Spaanse Nederlanden kreeg een vervolg na de dood van
Filips IV van Spanje in
-de
Devolutieoorlog (1667 – 1668). Bij het Verdrag van Aken kreeg Frankrijk
zeggenschap rond Veurne, Rijsel, Armentiers, Douai, Doornik enz. (zie
landkaartje). De volgende oorlog was
-de Hollandse
Oorlog (1672- 1679), eindigend met de Vrede van Nijmegen, waarbij Frankrijk
o.a. gebiedswinst behaalde in de Zuidelijke Nederlanden, maar geopolitiek
verlies leed want er ontstond een sterk Engels- Nederlands anti-Frans blok.
De
-Frans-
Spaanse Oorlog (1683-1684) werd vooral in de Spaanse Zuidelijke Nederlanden
uitgevochten. De beëindiging bij het bestand van Regensburg bepaalde dat
Frankrijk twintig jaar Straatsburg en Luxemburg in bezit mocht houden. De
-Negenjarige
Oorlog of Paltse successie-oorlog (1688- 1697), verloor Lodewijk vooral
omdat stadhouder Willem III Engeland en de Republiek liet aansluiten bij de
tegenstanders. De Vrede van Rijswijk bepaalde dat Frankrijk weliswaar de
Elzas mocht houden, maar Willem III als koning van Engeland moest erkennen
en de veroveringen in Catalonië, het Rijnland en de Zuidelijke Nederlanden
moest opgeven. De Republiek mocht daar voortaan de Barrièreforten tegen
Frankrijk bemannen. Met
-de Spaanse
Successie- oorlog (1701- 1714) kwam er een eind aan de machtshonger van
Frankrijk. De Vrede van Utrecht (1713) en Rastatt (1714) voorkwamen een
personele unie tussen Frankrijk en Spanje. Oostenrijk kreeg de Zuidelijke
Nederlanden en de meeste Spaanse gebieden in Italië. Alle landen waren
uitgeput. Voor de Republiek was het de laatste keer dat het een Europese
rol speelde. Zij verloor haar positie als maritieme wereldmacht. Er ontstond een machtsevenwicht op het
vasteland van Europa.
IV.De
politiek in Zweden:
In 1660 volgde
Karel XI –ondanks zijn minderjarigheid- zijn vader op. Het regentschap,
waar onder andere zijn moeder in zat, moest vanwege de slechte financiële
situatie de buitenlandse politiek laten afhangen van de subsidies die
andere staten wilden geven. Zo sloten in 1668 de Republiek, Engeland en
Zweden de Triple Alliantie, een bondgenootschap met de bedoeling de
expansiepolitiek van Lodewijk XIV te stoppen (door welke dreiging Fr. in
dat jaar de vrede van Aken sloot).
Het
bondgenootschap met Frankrijk in 1672 bracht Zweden in oorlog met
Brandenburg en Denemarken (de Schoonse oorlog 1675- 1679), terwijl de
Republiek, door Frankrijk aangevallen, steun zocht bij Denemarken
-Noorwegen. Zweden verloor stukken grond, maar de vrede die de Fransen in
1679 bereikten bepaalde dat al het grondgebied dat de Zweden hadden
verloren in de oorlog, teruggegeven moest worden. Na de vrede wijdde Karel
zich aan het herstel van Zweden en bevorderde de industrie via
protectionisme, liet mijnen ontginnen en zorgde voor een verbetering van de
financiële toestand. Hij stierf in 1697 en werd opgevolgd door Karel XII
(1697- 1718). Van zijn minderjarigheid wilden Saksen, Rusland en Denemarken
gebruikmaken om de macht van Zweden te vernietigen. Karel besloot iedereen voor
te zijn, begon een oorlog tegen Denemarken en dwong dat land tot een vrede
(1700). Hij versloeg het Russische
leger o.l.v. Peter de Grote bij Narva, deed een inval in Polen, veroverde
Warschau, bezette Krakow en liet zijn beschermeling Stanislas Lezszinski
tot koning van Polen kiezen. De volgende oorlogen die hij voerde tegen
Rusland en Denemarken verliepen niet zo gunstig en zorgden ervoor dat het
Zweedse leger enorme verliezen leed.
Stamboom
Oranjes en verbintenissen met het Engelse en Franse koningshuis:
|
Willem van
Oranje
(1533-1584) huwde 4 maal:
(1)met Anna
van Buren); (2)met Anna v. Saksen;
(3)Charlotte
v. Bourbon; (4)met Louise de Coligny
|
|
Jacobus I Stuart,
koning v.
Engeland (1603-25)
I
|
|
Hendrik IV,
koning v. Frankrijk (1589- 1610)
I
|
|
Uit (2): Maurits (1567-1625)
Prins v. Oranje: 1618
|
Uit (4): Frederik
Hendrik (1584-1647)
Prins v. Oranje: 1625
X
Amalia van Solms(1602-1675)
I
|
|
Karel I, koning v.
Engeland (1625-49)
I
|
X
I
|
Henrietta Maria
I
|
|
|
Willem II (1626- 1650)
Prins v. Oranje: 1647
|
X
I
|
Maria Stuart (1631-60)
|
Karel II,
koning v.
Engeland
(1660-85)
|
Jacobus II, koning v.
Engeland
(1685- 89)
I
|
|
|
Willem III, (1650-1702), Prins v. Oranje
(1650);
Koning Engeland (1689 –1702)
|
X
|
Maria II
Stuart,
koningin v. Engeland (1689-1694)
|
|
1600
|
1610
|
1620
|
1630
|
1640
|
1650
|
1660
|
1670
|
1680
|
1690
|
|
Habsb.gebied
|
12 jarig
Bestand
|
vervolg 80
jarige oorlog /30 jarige oorlog
|
*
|
|
Rampjaar
|
Vrede van
Nijmegen (1678/9)
|
|
Republiek
|
Maurits
(1584- 1625)
|
Frederik
Hendrik (1625 – 1647)
|
WII
|
1ste
Stadhouderloos Tijdperk
|
Willem
III stadhouder -
( koning)
|
|
Engeland
|
Jacobus I
|
Karel I (1625 – 1649)
|
O. Cromwell
|
|
Karel II
(1660 -1685)
|
J II
|
Willem III
|
|
Frankrijk
|
H IV dood /
Lodewijk XIII (1610- 1643)
|
Lodewijk XIV (1643 - 1715)
|
|
Zweden
|
|
Gustaaf II
Adolf (1611-32)
|
Christine
(1632 – 1654)
|
KarelX
|
Karel XI (1660 – 1697)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
*Vrede van Westfalen/ Munster 1648
V.De politiek
in de Republiek:
We hebben
gezien dat de politiek in de Republiek grotendeels werd bepaald door de
ontwikkelingen in de omringende landen.
Maurits werd na de
dood van zijn vader Willem I stadhouder van Holland en Zeeland en een
belangrijk legeraanvoerder. Toen in 1617 de Scherpe Resolutie werd
aangenomen door de Staten van Holland, - het besluit dat de steden eigen
soldaten mochten werven om de godsdienstige onrust tussen remonstranten
(Arminianen) en contraremonstranten (Gomaristen) met geweld te bestrijden-
, keerde Maurits zich tegen de raadspensionaris van Holland, Van
Oldenbarnevelt. Maurits was bang dat deze resolutie zou leiden tot een
kerkscheuring en een burgeroorlog. Maurits wilde het Twaalfjarig
Bestand(1609 – 1621) ook niet verlengen, in tegenstelling tot Van
Oldenbarnevelt die vooral de handelsbelangen van het gewest Holland op het
oog had. Maurits bleek de sterkste en Van Oldenbarnevelt werd ‘geofferd’ in
1619.
Frederik
Hendrik
woonde met zijn moeder tijdens zijn jeugd een tijd in Frankrijk, bezocht de
hoven van Engeland en Frankrijk en genoot van de pracht en praal ervan.
Toen zijn neef Frederik V van de Palts, verdreven vanuit Bohemen met zijn
vrouw de Engelse prinses Elizabeth Stuart (zus van Karel I), in Den Haag kwam wonen en er –ondanks
zijn ‘armoede’ als welvarend vorst leefde met feesten en muziekuitvoeringen,
wilde F.H. dat ook bereiken. Amalia van Solms was hofdame van
Elizabeth van Bohemen en vlak voor de dood van Maurits in 1625 trouwde
Frederik Hendrik met haar. F.H. volgde Maurits op als legeraanvoerder en
stadhouder en net als hij belegerde F.H. liever de steden dan dat hij veldslagen
leverde. Zijn bijnaam werd ‘de stedendwinger’. Hij was van het voorjaar tot
in de herfst te velde. In het conflict tussen Arminianen en Gomaristen
zocht hij een middenpositie, maar toen in 1637, na het beleg van Breda, de
remonstranten in Holland de overhand kregen en de vrede in aantocht leek,
had F.H. moeite de oorlog gefinancierd te krijgen.
F.H. en Amalia
wilden op cultureel en artistiek ‘mee kunnen doen’ in Europa, lieten een
aantal paleizen bouwen, zoals Huis ten Bosch, Huis ter Nieuburch en Huis
Honselaarsdijk en gaven grote feesten. Daarnaast verzamelde het echtpaar
veel kunst. Hierbij werden ze vanaf het begin geholpen door Constantijn (1). Het geld voor
de paleizen en de aankoop van schilderijen was voor een groot deel
afkomstig van de zilvervlootbuit in 1628.
In 1641
trouwde hun zoon Willem II, 14 jaar oud, met de negenjarige Maria
(Mary) Stuart. Het huwelijk werd bekonkeld door F.H. met Karel I omdat
het tegemoet kwam aan F.H.`s vorstelijke ambities en Engeland werd zo
bondgenoot van de Republiek tegen Spanje. Willem II volgde in 1647 zijn
vader op als stadhouder van de Noord-Nederlandse gewesten (behalve
Friesland). Hij zag de Vrede van Munster als bedreiging voor zijn
(mogelijke) krijgsroem en wilde het liefst de oorlog met Spanje hervatten
door een bondgenootschap met Frankrijk te sluiten. Hij wilde ook wraak
nemen voor de dood van zijn katholieke, absolutistisch regerende,
schoonvader Karel I (zie Engeland) en de Stuarts weer op de troon helpen.
Hierover raakte hij echter in conflict met de Staten- Generaal en vooral de
Staten van Holland. Zij wilden geen geld uitgeven aan een nieuwe oorlog met
Spanje en Engeland.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Frederik
Hendrik
|
Amalia van
Solms
|
Oranje- zaal
Huis ten Bosch
|
Huis ter
Nieuburch
|
Huis
Honselaarsdijk
|
W II &
Mary met broche
(v. Dyck)
|
Alexander
kroont Roxane
(Rubens)
|
Willem III en
Mary II
|
Vlak na de
dood van Willem II aan de pokken in 1650, werd Willem III geboren. De
regenten van Holland besloten af te zien van een nieuw stadhouderschap.
Mary en schoonmoeder Amalia vochten over zijn voogdij. Probleem hierbij
voor laatstgenoemde was dat Mary hoger in rang was. Mary overleed in 1660
aan de pokken en hierna kwam de opvoeding van Willem onder de
verantwoordelijkheid van de Staten van Holland en raadspensionaris Johan de
Witt. Tijdens het Rampjaar 1672 benoemden de Staten- Generaal hem voor één
veldtocht tot kapitein- generaal. De Republiek bleef overeind en de
Hollandse en Zeeuwse regenten benoemden hem in hetzelfde jaar tot
stadhouder. Hierna verstevigde hij zijn macht door bevriende regenten te
benoemen en onwelwillende te ontslaan.
Op buitenlands
gebied wilde hij situaties al in 1672 voorkomen door coalities te vormen
tegen Lodewijk XIV. Hij trouwde in 1677 zijn protestantse nicht Maria
Stuart en stak in 1688 over naar Engeland toen het Engelse parlement hem
vroeg zijn -katholieke, absolutistisch regerende- schoonvader Jacobus II te verjagen. De
Staten-Generaal vond dat goed en in 1689 kreeg hij samen met Maria de
Engelse kroon. Voor meer details aangaande het functioneren van Willem III,
zoals hoe hij er in slaagde tot koning uitgeroepen te worden en de
wisselende coalities die hij sloot, zie bijv. het boek van Wout Troost over
hem.
Uiteindelijk
stierf Willem III ontijdig in 1702 en –zie de politiek van Engeland- kon hij niet alle ambities waarmaken. Na
zijn dood begon in de Republiek het Tweede Stadhouderloos Tijdperk.
Mede dankzij
Willem III en zijn opvolgster in Engeland ontstond er een verbond van een
aantal landen tegen Frankrijk waardoor de ambities van Lodewijk XIV
definitief ingeperkt werden bij Vrede van Utrecht en Rastatt (1713- 1714).
De Republiek verkreeg hierbij uiteindelijk slechts een klein stukje grond
(Venlo). De vrede bekrachtigde ook de Franse soevereiniteit over Orange en
er kwam een einde aan de maritieme macht van de Republiek.
Dit
artikel is voor het laatst bijgewerkt op 25-03-2017
|