Catharina de Grote (1729-1796)

Na lezing van het recent uitgekomen boek van Simon Dixon over Catharina de Grote, kreeg ik het gevoel dat ik in mijn eigen studie tot nu toe iets heel belangrijks had gemist, namelijk een portret van de machtigste vrouw van Europa in de 18^de eeuw. Met heel andere ogen kijk ik nu naar de geschiedenisboeken waarmee ik lesgeef en constateer dat daarin nauwelijks recht wordt gedaan aan haar persoon. De enige vermelding betreft: ‘Niet alle vorsten waren zoals Lodewijk XV. Sommigen probeerden de nieuwe denkbeelden van de verlichtingsfilosofen in de praktijk te brengen. Bijvoorbeeld keizer Jozef II van Oostenrijk, tsarina Catharina II van Rusland en koning Frederik II van Pruisen. Zij voerden veranderingen door die goed waren voor het volk. Zo probeerden ze het onderwijs en het gevangenissysteem te verbeteren. Lijfstraffen werden afgeschaft’.

Om Catharina goed, maar vooral ook overzichtelijk te beschrijven, is het verhaal over haar opgedeeld in kleine hoofdstukjes.

1710	1720		1730	1740	1750	1760	1770	1780	1790	1800
Peter I 1682 - 1725 x Cath I 1725 - 1727 Peter II 1727 - 1730			Anna Ivanovna tsarina 1730-40	Ivan VI tsaar 1740 - 1741 Elisabeth tsarina 1741 --------------1761						Paul (Alex. I) (Nicol. I)
	1729 Catharina geboren					Peter III tsaar 1761 - 1762 Catharina II tsarina 1762 ----------------------------1796
Polen	August III 1733 - 1763 koning Polen en keurvorst Saksen/ grootvorst Litouwen					Stanislaus Poniatowski 1764 --------------------------1795 koning van Polen				Polen is verdeeld
Oosten- rijk				Jozef II 1765 – 1790 keizer van Heilige Roomse Rijk 1780 - 1790 koning van Bohemen, Hongarije, hertog Luxemburgeizer van Heilige Roomse Rijkzef II 1765 - 1790 ters						Leopold II Frans II
Pruisen				Frederik II (de Grote) 1740 --------------------------------------------1786 koning van Pruisen						Frederik Willem II
Zweden				Gustaaf III 1771 ---------------------------- 1792						Gustaaf IV
Engeland		1727---George II koning van Groot-Brittannië en Ierland -1760 1760 ---- George III koning van het Verenigd Koninkrijk………........... 1820 regering in feite in handen van William Pitt de Oudere en William Pitt de Jongere
Frankrijk	Lodewijk XV 1715 --------------------------------------------------------------------------------1774 1789 revolutie Lodewijk XVI 1774 --------------------------- 1792									Napoleon
Osmaan- se Rijk	Mahmut I Osman III Mustafa III Abdűlhamit I Selim III Sultan 1730---------------------------------------------1754---- 1757 ----------------------------- 1774-----------------------1789 -------------------1807

Hoofdstukindeling:

1.de geschiedenis van Rusland tot 1760

2.de Verlichting en haar belangrijkste vertegenwoordigers in de 18^de eeuw

3.Catharina de Grote

Hoofdstuk 1: de geschiedenis van Rusland

Hoofdstuk 2: de Verlichting in de 18^de eeuw

Hoofdstuk 3: Catharina de Grote aan de macht

1. De geschiedenis van Rusland tot 1760 :

Men onderscheidt in de geschiedenis van Rusland ‘van vroeger tot 1760 ’ vier periodes:

ca. 900 ------------------- 1200 ----------------------------------- 1450 ----------------------------------- 1700 ---------------------- 1917
het Kievse Rusland	het Tataars- Mongoolse juk	de Moskovische periode	periode van het Russische Rijk

De uitbreiding van Rusland tussen 1613 en 1914	Catharina 1770	Catharina 1793

Voor ons onderzoek zijn de laatste twee periodes het meest relevant:

Na de val van Constantinopel in 1453 benoemde Ivan de Grote zichzelf in 1462 tot ‘Tsaar van heel Rusland’. Volgens hem was de Romeinse keizerstitel van Byzantium op hem overgegaan, omdat hij met de Byzantijnse prinses Sophia getrouwd was en Rusland bovendien het laatste bolwerk van de Oosterse orthodoxie was. Vanaf 1480, na de verwerping van de soevereiniteit van de Gouden Horde ( de Mongolen) werd het grootvorstendom Moskou Moskovië genoemd. Van 1533 tot 1584 regeerde Ivan IV, die de eerste zeeweg opende, de eerste zeehaven stichtte (Archangelsk) en handelsbetrekkingen met Engeland aanknoopte. Er werd een begin gemaakt met de verovering van de gebieden ten oosten van de Wolga en de wouden en steppen van Siberië. De Krimtartaren lieten zich echter niet overrompelen en plunderden Moskou in 1571. Ivan IV werd op latere leeftijd paranoïde en zijn regeerperiode ontaardde in een schrikbewind, vandaar zijn bijnaam ‘de Verschrikkelijke’.

Na zijn dood volgde zijn gehandicapte zoon Fjodor hem op, maar in feite regeerde diens zwager Boris Godoenov.

Zijn regeerperiode bracht een tijd lang economische bloei, maar eindigde met hongersnood, constante machtswisselingen, binnenlandse twisten en invallen door Polen- Litouwen en Zweden.

In 1613 kwam Michail Romanov, een achterneef van Ivan de Verschrikkelijke, op de troon. De eerste jaren brachten weinig verbetering, maar de sociaal-politieke stabiliteit in Rusland herstelde enigszins. In 1617 werd met Zweden en in 1619 metPolen- Litouwen vrede gesloten.

Schilderij met de vervolging van de oudgelovigen: Twee gekruiste vingers (i.p.v. drie) is de juiste manier om het kruisteken te maken volgens hen.

In 1652 begon men met steun van de tsaar de Russische kerk te uniformeren met de Grieks- Byzantijnse kerk: men week namelijk op een aantal tekstuele punten af van de Byzantijnse traditie en men dacht dat deze verschillen waren ontstaan door fouten aan Russische zijde bij het overschrijven van kerkelijke boeken. Velen betwistten de juistheid van deze hervormingen en er ontstonden massale protesten. Toch werden op het concilie van 1666-67 de nieuwe riten en teksten ingevoerd en werd de oude "Russische" traditie vervloekt. Het kwam tot een schisma, waarbij er een officiële kerk kwam, gesteund door de staat, en groeperingen die deze hervormde kerk niet erkenden, de zg. ‘oudgelovigen’. Zij werden lang enorm vervolgd. Het schisma had grote gevolgen: er ontstond een bestuurlijke, veelal aristocratische elite die steeds meer verwesterde en seculariseerde, en het Rusland van het gewone volk, dat trouw bleef aan het "heilige Rusland" met zijn vroomheidsideaal.

Kozakken, tsaristische troepen, bontjagers en avonturiers drongen Siberië binnen en in 1645 stonden zij aan de Grote Oceaan. De onderworpen volken moesten belasting aan de tsaren in Moskou betalen, meestal in de vorm van dierenhuiden. Deze heffing ging vaak gepaard met vreselijke afpersing en onderdrukking. Peter de Grote (1672-1725) wilde met geweld zijn land moderniseren. Hij reisde hiervoor met name naar Engeland en Nederland. Hij voerde oorlog tegen het Ottomaanse Rijk en de Perzen en won de Grote Noordse Oorlog tegen Zweden, waardoor de rol van Zweden als grootmacht grotendeels was uitgespeeld en Rusland toegang kreeg tot de Oostzee. Hij hief een belasting op het dragen van baarden en dwong edelen zich te scheren en westerse kledij te dragen. Hij schafte het patriarchaat af en verving dat door een nieuw orgaan, de Heilige Synode. Vanaf dat moment werd de kerk feitelijk ingelijfd door de staat en werd ze ook bestuurd door de staat. In 1703 stichtte hij de stad Sint-Petersburg in een op de Zweden veroverd moeras. Bij de bouw van deze nieuwe hoofdstad stierven duizenden arbeiders, onder wie veel Zweedse gevangenen en vooral veel lijfeigenen. De West-Europese cultuur deed onder Peter de Grote definitief haar intrede in Rusland. Elisabeth stond in Rusland bekend als de dochter van de kok, omdat haar ouders Peter de Grote en Catharina I officieel nog niet waren getrouwd toen ze geboren werd. Peter probeerde Elisabeth uit te huwelijken, o.a. aan Lodewijk XV van Frankrijk, wat mislukte vanwege haar onwettige status en haar geloof. Na de dood van haar moeder, een analfabete, was zij de gunsteling van Peter II, maar na zijn dood in 1730 werd tot haar ergernis haar nicht Anna I zijn opvolger. Omdat Elisabeth nog niet was gehuwd en veel kandidaten had afgewezen, dreigde men haar in een klooster op te sluiten. Ze organiseerde uit angst hiervoor een staatsgreep: Ze zette de Ivan VI, die –als baby- enkele maanden eerder zijn tante Anna I was opgevolgd, in 1741 af. Vervolgens kroonde zij zichzelf en liet Ivan opsluiten. In 1742 trouwde ze in het geheim met Aleksej Razoemovski en ging op zoek naar een rechtmatige erfgenaam, om te zorgen dat de Romanov-dynastie, doorgezet kon worden. Ze koos haar neef Peter van Holstein-Gottorp. Op 7 november 1742 werd hij officieel tot erfgenaam benoemd. Hierna ging ze op zoek naar een geschikte vrouw voor hem. Het werd prinses Sophie Augusta van Anhalt-Zerbst. Op de dag van haar bekering tot de Russisch Orthodoxe Kerk, nam Sophie de naam Catharina aan, als eerbetoon aan de moeder van Elisabeth. Elisabeth voerde een verlichte politiek: de doodstraf werd - vooruitlopend op de rest van Europa – afgeschaft en tijdens haar regering werd de eerste Russische universiteit geopend. Zij haalde in 1757 Voltaire naar het hof om een boek te schrijven over haar vader. Voor het leven van Catharina wordt verwezen naar hoofdstuk 3. Voor een beschrijving van de ideeën die Catharina (en Elisabeth ook reeds) overnam vanuit de Verlichting, zie hoofdstuk 2. terug naar boven naar de pagina historie of de home pagina van Charlotte Anna Hansson