nieuwsbrief 13-1

Nieuwsbrief Vocale Duetten nr. 13

‘het Religieuze Duet” (juni 2007) (oratoria/missen)

Hoewel er ook veel Joodse en Islamitische religieuze muziek bestaat, hebben wij in West Europa vooral te maken met de (Rooms) Katholieke en Protestantse kerkmuziek. Het verschil tussen de laatste twee soorten muziek heeft alles te maken met de ontstaansgeschiedenis van het Protestantisme :

0 500 Middel-1500 opkomst v. 1600 grote 1700 1800

eeuwen Luther -1517 godsd.twisten

Calvijn-1541* in Engeland Romantiek

Hendrik VIII—1534 -Anglicaanse kerk

in Ned ontstaat Hervormde

en Gereformeerde kerk

*in Frankrijk: Hugenoten

In de Middeleeuwen (500-1500) was de Rooms Katholieke kerk oppermachtig, vooral omdat de meeste mensen niet konden lezen of schrijven. Dit veranderde vanaf 1350, het eerst in Italië, het begin van de Renaissance. Omdat men meer wist, werd men steeds kritischer en kwam men behalve tegen de macht van koningen, ook in opstand tegen de almacht van de kerk en de paus, tegen de corruptie, de enorme rijkdom , het verkopen van aflaten (=kwijtschelding van tijdelijke straf voor bepaalde zonden, waardoor men korter in het vagevuur zat en dus sneller in de hemel kon komen), het vereren van beelden in de kerk en tegen het gebruik van het Latijn dat men helemaal niet begreep. Het Protest (Protestantisme) groeide enorm na 1500. Luther, oorspronkelijk een katholieke monnik, kreeg vanaf 1517 vooral invloed in Noord- en Midden-Duitsland, Nederland en Scandinavië. Hij vertaalde de Bijbel in de volkstaal zodat de mensen die zelf konden lezen, en hij was in de leer niet zo streng en sober als Calvijn en dat zien we ook weer terug in de muziek uit hun invloedsgebieden. Nederland koos later voor de ideeën van Calvijn omdat deze beter pasten in de strijd tegen de Spaanse overheersers (80 jarige oorlog was bezig:1568-1648). Volgens Calvijn was namelijk een vorst die Gods geboden overtrad afzetbaar en dat kwam goed uit!

Het Calvinisme was streng en de aanhangers mochten geen kleurrijke kleding dragen, moesten hard werken en hun geld goed investeren in hun bedrijf. Het had veel invloed in Zwitserland, Schotland en aanvankelijk ook in Frankrijk, waar de aanhangers Hugenoten heetten. Deze laatsten moesten uiteindelijk toch vluchten en zij kwamen o.a. naar Nederland. In de periode 1500-1700 zijn in de verschillende landen veel mensen vanwege hun ‘verkeerde’ ideeën vermoord en wel vooral door de katholieke Inquisitie (=kerkelijke rechtbank).

De Anglicaanse kerk ontstond in Engeland , vooral omdat koning Hendrik VIII zelf de geestelijken wilde benoemen en de kerkbelastingen niet aan de paus van Rome wilde afstaan. De Anglicaanse kerk behoort tot de Protestantse kerken (kenmerk: verwerping transsubstantiatieleer= idee dat brood en wijn, echt het lichaam en bloed van Christus worden)maar heeft een katholiek uiterlijk. Zo zijn er bijv. bisschoppen, maar priesters mogen wel trouwen en er werd vanaf het begin alleen maar Engels in de kerk gesproken. In Engeland is er in de 17de eeuw veel gevochten tussen koningen die alle macht wilden en vaak katholiek waren en het parlement dat meer inspraak wilde en protestant was. Uiteindelijk won het parlement en dat nodigde in 1688 de Hollandse stadhouder Willem III uit als koning naar Engeland te komen (Willem & Mary). In de toelichting bij de workshop ‘Engelse muziek’ wordt dieper worden ingegaan op het verband tussen deze periode en de Engelse muziek van die tijd.

A. Het begrip ‘Mis’, de Marialiederen Magnificat en Stabat Mater, de gezangen over het Heilig Sacrament (lichaam en bloed van Christus) Tantum Ergo en Ave Verum met de bijbehorende componisten benevens enige min of meer religieuze composities /componisten:

De gewone katholieke eredienst (mis) kende/kent een vaste opbouw van gezangen als Kyrië, Gloria , Sanctus Agnus Dei en Ite Missa Est (Misordinarium) alles tot voor heel kort geleden altijd in het Latijn gezongen. Zie verder hierover de Bijlagen.

Een voorbeeld van een “vroege” mis is de Missa pange Lingua(ca. 1520) van J. de Prez (1450-1521). Hij was in dienst van hertog René van Anjou te Aix-en-Provence en later misschien in Parijs. Van 1489 tot 1494 werkte hij bij de pauselijke kapel. Hij componeerde motetten, missen en chansons. Zijn Missa p. l. is een ‘parafrasemis’ d.w.z. een muzikale zetting van het misordinarium met als grondslag een bewerkte versie van een cantus firmus (de ténorpartij). Bij het begin van de 16e eeuw was het normaal geworden om de geparafraseerde melodie in alle stemmen (polyfoon) te gebruiken. P.L. is een hymne geschreven door Thomas van Aquino voor Sacramentsdag De laatste twee zinnen, apart genoemd Tantum Ergo (zie ook verderop bij Reger), worden gezongen bij de zegening –Benedictio- van het Heilig Sacrament. De hymne gaat over de Transsubstantiatieleer. Het Benedictus, gebaseerd op een tekst uit Matthaeus 21.9 volgt altijd op het Sanctus.

Daarnaast bestaat er ook nog een speciale ‘dodenmis’ (Requiem) met vaste en wisselende gezangen, en verder zijn er nog allerlei ‘dagelijkse’ gebeden en lofzangen, bijv. Ave Verum, Dixit Dominus, en liederen voor Maria.

De katholieke kerken waren rijk versierd met afbeeldingen en beelden en de gelovigen zagen die als een soort plaatjesboeken tijdens de mis omdat ze van al dat Latijn weinig begrepen.

De protestantse eredienst daarentegen -m.n. bij Calvijn- in een witgeverfde kerk zonder beelden, dus zonder afleiding, was en is veel meer gericht op de lezing van een stuk uit de bijbel in de volkstaal en de uitleg daarvan (preek) door de dominee. Er zijn geen vaste gezangen zoals in de katholieke kerk, maar er worden wel veel psalmen gezongen en al naar gelang de strengheid van de richting met meer of minder snelheid en halve of hele toonsafstanden .**

Michel`Angelo Grancini (1605-1669), kapelmeester van de kathedraal in Milaan, schreef missen, psalmen, madrigalen en motetten. Van hem is weinig gedrukt, maar veel in handschrift bewaard gebleven. Zijn Dulcis Christe is een motet voor twee gelijke stemmen.

Maria heeft in de katholieke kerk een zeer belangrijke plaats als moeder van God en als men in de katholieke kerk huwde, ging men daarna ook altijd nog apart naar het Maria-altaar, om vruchtbaarheid af te smeken. Zij werd en wordt op allerlei manieren bezongen *.

In het Magnificat vertelt Maria, op bezoek bij haar nicht Elizabeth, dat ze in verwachting is van de verlosser (=Jezus), zie Lucas 1: 46-55: “Magnificat anima mea dominum”.

Een Magnificat werd geschreven door o.a. Monteverdi, Bach en Antonio Lucio Vivaldi (1678-1741). Laatstgenoemde werd geboren in Venetië. Zijn vader, een kapper, hielp hem bij zijn carrière in de muziek en meldde hem aan bij de Cappella di San Marco, waar zijn vader violist was . In 1703 werd Vivaldi priester. Hij kreeg de bijnaam Il Prete Rosso ("de rode priester"), vermoedelijk vanwege zijn rode haar. Vanaf 1704 hoefde hij niet meer deel te nemen aan de mis in verband met zijn slechte gezondheid: hij leed aan astma. Vivaldi werd vioolleraar in een meisjesweeshuis in Venetië, het Pio Ospedale della Pietà. De musicerende wezen stegen snel in aanzien, ook in het buitenland. Voor hen schreef Vivaldi de meeste van zijn concerten, cantates en gewijde muziek. Hij slaagde er vaak in vernieuwende melodieën en thema's te bedenken. Zijn muziek was bedoeld om ook de massa aan te spreken, in plaats van alleen de intellectuele elite. Hoewel Vivaldi priester was, denkt men dat hij vele liefdesaffaires gehad heeft, onder meer met de zangeres Anna Giraud. Het ‘Esurientes implevit bonis et divites dimisit inanes’ is een van de laatste regels van het Magnificat.

Naast het Magnificat zijn over Maria veel composities gemaakt ‘Stabat Mater’ geheten. Dit betekent: ‘de moeder stond’ , dwz . dat Maria waardig en standvastig bleef terwijl Jezus aan het kruis hing. Met het Ave Maria, het reeds vermelde Magnificat en de Cantigas de Sancta Maria, behoort het Stabat Mater tot de bekendste Mariahymnen. De tekst ervan wordt voor het eerst eind dertiende eeuw gevonden en verschijnt daarna in het Missale Romanum. J. des Prez schrijft in 1486 het eerste Stabat Mater, later gevolgd door o.a. Palestrina, Pergolesi, Vivaldi, Rossini, Haydn, Dvorák en Poulenc. Voor de tekst van het Stabat Mater met de vertaling zie de bijlage.

Giovanni Battista Pergolesi (1710-1736) die een zeer belangrijke rol speelde bij de opkomst van de Italiaanse opera, schreef zijn beroemde Stabat Mater in 1736. Er wordt nog gediscussieerd of het echt zijn laatste werk was of niet. Hij schreef het in ieder geval voor de adellijke broederschap van de kerk van S.Maria dei Sette Dolori (Zeven Smarten) in Napels als een soort wedstrijd met het Stabat Mater van Scarlatti. Zijn Stabat kent een oorspronkelijke bezetting van manlijke sopraan en manlijke alt. Pergolesi was componist, violist en organist en schreef ook veel komische opera`s.

Mozart (1756-1791) –over hem zie m.n. Nieuwsbr. 10- schreef zijn Ave Verum motet voor koor, viool en orgel-KV 618) een half jaar voor zijn dood. Het is gewijd aan zijn vriend A.Stoll, koormeester in Baden, en geschreven in zeer eenvoudige zetting -óf vanwege het keizerlijk verbod op ingewikkelde muziek óf vanwege de beperktheid van S.`s koor. De te zingen duetzetting is van Henry Geehl.. Deze leefde van 1881-1961 en was zowel pianist, dirigent als uitgever, m.n. voor E. Elgar. Hij arrangeerde ook zeer veel muziek.

Het Ave Verum waarvan de woorden niet-bijbels zijn, want van veel later, is net als het Tantum Ergo een lofzang op het Heilig Sacrament.

Het Tantum Ergo van Max Reger (1873-1916) behoort net als het Te Deum tot het vierde deel van de gezangen gedurende het Lof (zie bijlage). Het Lof was een plechtige bijeenkomst, vaak op een zondagmiddag waar de hostie (lichaam van Jezus) werd getoond aan de gelovigen, in een ‘monstrans’ gevat. Dit tonen is eigenlijk nog de Middeleeuwse beleving van de eucharistie (mis)waarbij Jezus zelf ‘lijfelijk’ aanwezig was.

=monstrans

Reger , pianist, organist en componist, groeide op in een streng katholiek milieu en leefde vanaf 1901 in Műnchen in Beieren, een katholiek gebiedsdeel van Duitsland dat toen nog steeds een vrij autonome status had. Hij trok rond door Europa en Rusland en gaf de Protestantse kerk (in Duitsland in de Lutherse vorm dus) veel nieuwe impulsen. In zijn ‘romantische’ muziek bleef echter veel bewaard van zijn katholieke achtergrond en de mystiek van de katholieke liturgie. Hij gebruikte de polyfonie net als J.S. Bach, maar in een latere periode vinden we bij hem een op Wagner geënte chromatiek, waarbij hij veelvuldig moduleert.

B. Het begrip Oratorium

Een oratorium is een compositie voor zangstemmen, koor en orkest gebaseerd op een vaak omvangrijk tekstboek, van al dan niet religieuze beschouwelijke aard en bestemd voor uitvoering in kerk of concertzaal zonder decor of handeling. Het koor vervult een belangrijke functie en soms is er ook een verteller die de verbindende teksten spreekt tussen aria`s en koren. Het Oratorium ontstond ten tijde van de Contrareformatie (=de poging van de katholieke kerk om in de 16de en 17de eeuw de invloed van het Protestantisme= Reformatie, tegen te gaan). Men wilde toen door populaire niet - liturgische diensten , Bijbelse en godsdienstige onderwerpen aan de ‘leken’ (niet gewijde mensen) brengen. Met name in Italië ontstond er een barokke oratoriumstijl die o.a. bij Scarlatti steeds meer de uiterlijke verschijnselen kreeg van een opera.

G. F. Händel (1685-1759) –zie ook Nieuwsbr. 11 en 12 -schreef in zijn latere jaren diverse oratoria en hanteerde daarin een sterk dramatisch epische stijl. Hij behandelde naast bijbelse (Solomon, Saul, Esther, Theodora) ook ‘wereldlijke’ onderwerpen .

Händel kwam tot deze stijl omdat de bisschop van Londen steeds meer optrad tegen toneeluitvoeringen en de gegoede Engelse middle-class erg hield van bekende bijbelverhalen. De ontwikkeling naar dit genre ging bij hem geleidelijk, hoewel sommige voordelen direct duidelijk waren: géén uitgaven meer voor decor en kostuums en geen kostbare virtuoze zangers! Händel kon veel meer gebruik maken van het koor en de solisten moesten met het koor meezingen. Hij nam in zijn oratoria veel van “zijn’ opera over, maar de ‘da capo’ aria kon verdwijnen. In tegenstelling tot eerder genoemde oratoria worden in ‘Israël in Egypte’ en de Messiah alleen maar woorden uit de Bijbel gebruikt. De klassieke drama`s Semele en Hercules, hoewel uitgevoerd op de wijze van oratoria, worden door Händel zelf niet als zodanig betiteld. Zij staan dichter bij zijn opera.

Ricordati mio ben uit Flavio, Re de Langobardi (1723) is een duet uit het begin van deze echte opera en hoort derhalve niet helemaal bij het workshopthema (voor een toelichting/tekst wordt verwezen naar bijlage 2

De passies en cantates van J.S. Bach ( 1685-1750) nemen in het oratoriumgenre een heel speciale positie in: Eenieder kent wel zijn Matthaeus Passion (BWV 244).

Een passie is een oude kunstvorm; reeds in de 4de werden in de kerk tijdens de Stille Week voor Pasen passie(lijden van Jezus)verhalen zingend voorgedragen op een ‘lectietoon’. Vanaf de 9de eeuw hoorde de Matthaeus passie bij Palmzondag; in de 12de eeuw verdeelden de diaken, de celebrant en de subdiaken de rollen (resp. evangelist, Christus en alle ‘rest’ –inclusief de Turbae (= de menigten). In de 16de eeuw vervangt de Lutherse kerk eerst het Latijn door de volkstaal en dan komen ook de invloeden van de Italiaanse opera er nog bij: recitatief, instrumentale begeleiding en doorbreking van het evangelieverhaal door aria`s (op vrije, niet aan het evangelie ontleende teksten) Af en toe mag het publiek eenstemmig de koralen meezingen. Vervolgens worden deze meerstemmig en dan noemen we dat: Oratorische Passie (Matthaeus en Johannes Passie).

( Daarnaast komt ook het Passie-Oratorium op: eveneens een meerdelig muziekstuk voor koor, solisten en orkest maar uitsluitend gebaseerd op vrije gedichten, teksten en geselecteerde bijbelcitaten waarin een gedramatiseerde vertelling van het evangelieverhaal plaats maakt voor meer subjectieve gevoelsuitingen. Aan zo iets kon Bach in het orthodox-behoudende Leipzig echter niet meedoen!)

De tekst van de aria`s van de M.P. zijn van Christian Friedrich Henrici (Picander) en de passie is niet in 1729 maar in 1727 voor het eerst uitgevoerd.

Koor 1 vertolkt het Hogere, Goddelijke en Betrouwbare, koor II is het Lagere, Aardse, de Mensenwereld (de gelovigen), veelal aarzelend.. In het duet So is mein Jesus nun gefangen komt de natuur in opstand: Zon en Maan wenden zich af, vrouwen heffen een berustend klaaglied aan . De gelovigen (koor 2) protesteren driemaal vergeefs. ‘Sie führen’ in de baslijn leidt van de Olijfberg naar beneden.

Haydn ging met het Oratoriumgenre verder (Schöpfung en Jahreszeiten) en de bloei van het burgerlijke koorwezen in de 19de eeuw gaf er een grote impuls aan.

Na het componeren van zijn oratorium Paulus naar voorbeeld van Händel en Bach, in 1836, maakte Mendelssohn (1809-1847) meteen plannen voor een nieuw, maar omdat hij zo nauw mogelijk wilde aansluiten bij de oorspronkelijke bijbeltekst, kreeg hij problemen met Klingemann in Londen die het geheel wat poëtischer wilde maken. Toen Mendelssohn in 1845 een opdracht kreeg van het Birmingham Music Festival om een groot werk te componeren dat hij zelf zou mogen dirigeren, kwam de vaart in de Elias en in 1846 vond de première plaats. Er was een zeer prominente rol voor het koor, want omdat het Festival door zangverenigingen werd georganiseerd, moesten zij worden tevredengesteld. Weer terug in Duitsland herzag M. het oratorium grondig, m.n. haalde hij alle teksten uit het Nieuwe Testament eruit en vertaalde het ook in het Duits.

Elias (1 Koningen 17, 18 en 19) verhaalt hoe Israël op een dieptepunt zit, en de koningen doen alles wat kwaad lijkt in Gods ogen, zoals goud vergaren en zich omringen met vele vrouwen. Achab trouwt om economische redenen met een Fenicische prinses en dient voortaan de Baäl , gesymboliseerd door een gouden kalf. Elia komt en

waarschuwt de koning. Hieronder volgen enige belangrijke episodes uit het verhaal:

-voorspelling van de droogte: Het duet gaat over de klacht van het volk dat de oogst is mislukt , de rivieren zijn uitgedroogd: Heer, hoor ons gebed !

-oordeel van God op de Carmel

-het regenwonder

-terdoodveroordeling van de profeet Elia door de koningin en zijn vlucht in de woestijn

-hemelvaart van Elia

Sonntagsmorgen (Das ist der Tag des Herrn) is gebaseerd op een gedicht van Uhland en vormt nr. 1 van opus 77 uit 1836. De andere twee duetten van dit opusnummer dateren uit de periode 1836-1847.

Ter verdere info: De joodse familie van Felix Mendelssohn was ten gevolge van de Franse Revolutie reeds gelijkberechtigd geraakt, maar liet zich ook nog tot christen dopen en voegde toen ‘Bartholdy’ achter de familienaam. Dit aspect van bekeerde christen is zeker van invloed geweest op het werk van Felix, die al heel jong begon met pianospelen en componeren. Toen hij 20 jaar was, dirigeerde hij de Matthaeus Passion waarvan men toen dacht dat die niet uit te voeren was. Door Felix M. hebben Bach, Händel en ook Mozart de hun toekomende plaats in de muziekgeschiedenis gekregen. Daarnaast moedigde hij ook eigentijdse componisten zoals Schumann sterk aan. Hij werd beïnvloed door Goethe, en maakte vele reizen. Na 1840 liet hij zich uit Leipzig naar Berlijn lokken door de nieuwe koning van Pruisen (Fr. Wilhelm IV) , met de belofte dat hij aan de nieuwe Academie voor Kunsten mooie dingen zou kunnen doen, maar ten gevolge van de slechte sociale omstandigheden in Pruisen, kwamen alle beloofde hervormingen niet van de grond en hij brak in 1845 definitief met de koning. In de Elias zijn volgens kenners zijn frustraties hierover duidelijk te horen!

Patrick Hadley (1899-1973) was docent aan de Muziekfaculteit van Cambridge en werd als componist sterk beïnvloed

door volksmuziek, Engelse dichtkunst, Fritz/Frederick Delius(1862-1934) en Ralph Vaughan Williams. Hij componeerde onder andere Carols (twee- of driestemmige liederen die meestal over de geboorte van Jezus gaan), en hiertoe behoort ook ‘I sing of a maiden’.

Literatuur: The New Grove, Internet, Cantica Latina, verschillende kerkzangbundels, E.Vreuls, Cursus Marialogie.

**De verering van een moeder-Gods figuur die een verlosser baart gaat al terug tot 1000 voor Christus; de Moedergod Anahita werd toen in Azië aanbeden als ‘onbevlekte en maagdelijke’ vruchtbaarheidsgodin en zij ontving een Verlosser uit het zaad van Zarathustra.

**Lees Maarten `t Hart: Het Psalmenoproer

Bijlage 1 (belangrijkste teksten/vertalingen/toelichtingen):

A. Benedictus qui venit in nomine Domini

Gezegend die komt in de naam des Heren.

Magnificat anima mea Dominum

Et exultavit spiritus meus in Deo salutari meo.

Quia respexit humilitatem ancillæ suæ: ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes.

Quia fecit mihi magna qui potens est, et sanctum nomen eius.

Et misericordia eius a progenie in progenies timentibus eum.

Fecit potentiam in bracchio suo, dispersit superbos mente cordis sui.

Deposuit potentes de sede et exaltavit humiles.

Esurientes implevit bonis et divites dimisit inanes,

(Behoeftigen schenkt Hij overvloed, maar rijken gaan heen met lege handen )

Suscepit Israel puerum suum recordatus misericordiæ suæ,

Sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini eius in sæcula.

Stabat mater dolorosa Met een hart vol pijn stond

Iuxta crucem lacrymosa de Moeder wenend naast het kruis

Dum pendebat filius toen (daar0 haar zoon aan hing.

Cuius animam gementem Wier verdrietig hart

Contristatam et dolentem vol droefenis en pijn

Pertransivit gladius met een zwaard doorboord werd

O quam trista et afflicta O hoe droevig en verslagen

Fuit illa benedicta was zij, de gezegende

Mater unigeniti de moeder van de eniggeborene

Quae moerebat et dolebat Zij die klaagde en leed

Pia Mater, dum videbat de liefhebbende moeder

Nati poenas inclyti toen zij de straffen van haar beroemde Zoon zag

Quis est homo qui non fleret Wie is de mens die niet zou wenen

Matrem Christi si videret wanneer hij Christus`moeder zou zien

In tanto supplicio ? in zo`n grote kwelling ?

Quis non posset contristari Wie zou niet met haar treuren

Piam matrem contemplari de vrome moeder ziend

Dolentem cum filio ? lijdend met haar zoon ?

Pro peccatis suae gentis Voor de zonden van haar volk

Jesum vidit in tormentis ziet zij Jezus gemarteld

Et flagellis subditum en als slachtoffer van geseling

Vidit suum dulcem natum Zij zag haar lieve zoon

Morientem desolatum sterven, zonder troost

Dum emisit spiritum terwijl Hij de geest gaf

Eia mater, fons amoris O moeder, bron van liefde

Me sentire vim doloris laat mij de macht van de pijn voelen

Fac ut tecum lugeam maak dat ik met U lijd

Fac ut ardeat cor meam Maak dat mijn hart brandt

In amando Christum Deum in liefde voor Christus

Ut sibi complaceam (mijn) God opdat ik hem welgevallig moge zijn

Sancta Mater, istud agas Heilige moeder laat dit gebeuren

Crucifixi fige plagas dat U de wonden van de gekruisigde

Cordi meo valide sterk in mijn hart drukt

Tui nati vulnerati Voor uw gewond kind

Tum dignati pro me pati dat zich verwaardigt, voor mij te lijden

Poenas mecum divide! Deel(uw) smarten met mij!

Fac me veretecum flere Laat mij werkelijk met u wenen

Crucifixo condolere lijden met de gekruisigde

Donec ego vixero zolang ik leven zal

Iuxta crucem tecum stare Naast het kruis te staan met u

Te libenter sociare mij vrij bij u te voegen

In planctu desider in Uw smart, dat wens ik

Virgo virginum praeclara Maagd, stralendste aller maagden

Mihi iam non sis amara wees niet langer bitter jegens mij

Fac me tecum plangere laat mij met u klagen

Fac, ut portem Christi mortem Maak dat ik Christus`dood mag dragen

Passionis fac consortem et het noodlot van zijn lijden

Plagus recolere en zijn wonden op mij mag nemen

Fac me plagis vulnerati Maak dat ik door zijn wonden verwond

Cruce hac inebriari worde, bij dit kruis dronken moge zijn

Ob amorem filii uit liefde voor uw zoon

Inflammatus et accensus Ontvlamd en ontbrand

Per te virgo, sim defensus Maagd, zou ik door u beschermd zijn

In die iudicii. Op de dag van het oordeel

(Christe cum sit hinc exire, Christus wanneer het tijd is van hier

per matrem me venire weg te gaan, geef dan dat ik door uw

ad palmam victoriae) moeder mag komen tot de palm van de overwinning

Quando corpus morietur Maak, dat wanneer mijn lichaam zal

Fac, ut animae donetur sterven, aan mijn ziel de werkelijkheid

Paradisi gloria van het paradijs gegeven zal worden.

n.b. de tekst bij Pergolesi (hierboven afgedrukt; bij P. ontbreekt echter de voorlaatste strofe) wijkt enigszins af van die in het Missale Romanum

Bijlage 1 C Gezangen gedurende het lof:

1. Ter ere van het allerheiligste:

-Adoro te

-Ave verum

-Sacris solemnis

-Panis angelicus

-Verbum supernum

-O Salutaris hostia

-Ecce panis

-Lauda Sion

-Pange lingua- Corporis

2. Lofzangen voor de tijd van het kerkelijk jaar:

Tijdens de Advent (vier weken voor Kerst):

-Rorate

In de Kersttijd:

-Adeste fideles

In de Passietijd:

-Pange lingua- Lauream

Pasen:

-Victime paschali

Pinkstertijd:

-Veni creator

-Veni, sancte Spiritus

-Lucis Creator

3. Lofzangen ter ere van Maria:

-Ave Maris stella

-Alma redemptoris

-Ave Regina caelorum

-Regina caeli

-Salve Regina

-Inviolata

-Tota pulchra es

4. Danklied en Benedictie

-Te Deum

-Tantum ergo

Bijlage 2

Flavio, Re de `Langobardi (HWV 16) is een opera in 3aktes. Matteo Noris schreef in 1682 het libretto ‘Flavio Cuniberto’. De stof haalde hij enerzijds uit Le Cid van Corneille (1637) wat betreft de strijd tussen Lotario en Ugone en de wraak door Guido, anderzijds uit Historia Langobardorum van Paulus Diaconus (c. 720-797) voor de verleidingspoging van Teodata door Flavio.

Gabrielli en Scarlatti hebben ook Noris tekst gebruikt. Nicola Franceso Haym, secretaris van de Londense opera-academie bewerkte het libretto voor Händel en Händel componeerde in april/mei 1723 de muziek, waarna de opera op 7 mei klaar was en op 14 mei werd opgevoerd!

Libretto:

Koning Flavio denkt meer aan zichzelf dan aan goed bestuur. Als de post van gouverneur van Brittannië vacant is, zijn twee raadgevers van hem hiervoor kandidaat: Lotario en Ugone. Lotario is bekwamer, maar Flavio kiest Ugone omdat hij verliefd is op diens dochter Teodata. Lotario slaat Ugone in zijn gezicht waardoor diens eer is aangetast. Ugone`s zoon Guido moet daarom genoegdoening gaan eisen, maar hij staat net op het punt te trouwen met Emilia, Lotario`s dochter. Guido doodt Lotario, waardoor er een scheiding ontstaat tussen de geliefden.

Teodata bemint heimelijk Vitige, een hoveling van Flavio, maar Flavio benoemt uitgerekend Vitige als bemiddelaar tussen Teodata en hem..Niemand durft tegen de koning in te gaan. Uiteindelijk ontdekt Flavio hun relatie en komt tot het besef wat zijn eigenlijke taak als heerser zou moeten zijn. Hij brengt Emilia en Guido samen, beveelt Vitige met Teodata te trouwen en zendt Ugone naar Brittannië.

De opera heette oorspronkelijk Emilia, was betrekkelijk kort, duurde slechts 2,5 uur en werd in 1732 bewerkt met stemtransposities ten behoeve van een nieuwe cast en verder van onder meer nieuwe teksten voorzien. Hierna werd het werk vergeten tot 1967.

Ricardati mio ben, een duet uit het begin van de opera, speelt zich `s nachts af in de tuin bij het huis van Ugone.

n.b. De (mannen)partij van Virtige werd in Händels versies altijd door een vrouw gezongen.

Voor een overzicht van de geschiedenis van de Opera en de uitvoeringspraktijken ten tijde van Händel, verwijs ik naar nieuwsbrief 7 en 11: Het Opera-duet.

Due:Ricordati mio ben Verlasse dich darauf

T:Che se da me tu parti wenn du von mir scheidest

V:che se da te io(mi) parto/i wenn ich von dir scheide

Due: Io vivo sol con te ich lebe nur bei dir

V:Gìa teco resto il cor längst ruht mein Herz bei dir

T:Gìa meco resta il cor längst ruht dein Herz bei mir

V:In pegno del mio amor als meiner Liebe Pfand

T:In pegno del tuo amor als deiner Liebe Pfand

V:Di mia constanza fè als Pfand der Treu bei mir

T:Di tua constanza fè als Pfand der Treu bei dir

Ricordati etc.

Latijnse tekst (bijlage 1 B ) Engelse vertaling

Pange, lingua, gloriosi

Corporis mysterium,

Sanguinisque pretiosi,

quem in mundi pretium

fructus ventri generosi

Rex effudit Gentium.

Nobis datus, nobis natus

ex intacta Virgine,

et in mundo conversatus,

sparso verbi semine,

sui moras incolatus

miro clausit ordine.

In supremae nocte coenae

recumbens cum fratribus

observata lege plene

cibis in legalibus,

cibum turbae duodenae

se dat suis manibus.

Verbum caro, panem verum

verbo carnem efficit:

fitque sanguis Christi merum,

et si sensus deficit,

ad firmandum cor sincerum

sola fides sufficit.

Tantum ergo Sacramentum

veneremur cernui:

et antiquum documentum

novo cedat ritui:

praestet fides supplementum

sensuum defectui.

Genitori, Genitoque

laus et jubilatio,

salus, honor, virtus quoque

sit et benedictio:

procedenti ab utroque

compar sit laudatio.

Amen. Alleluja.

Sing, my tongue, the Savior's glory,

of His flesh the mystery sing;

of the Blood, all price exceeding,

shed by our immortal King,

destined, for the world's redemption,

from a noble womb to spring.

Of a pure and spotless Virgin

born for us on earth below,

He, as Man, with man conversing,

stayed, the seeds of truth to sow;

then He closed in solemn order

wondrously His life of woe.

On the night of that Last Supper,

seated with His chosen band,

He the Pascal victim eating,

first fulfills the Law's command;

then as Food to His Apostles

gives Himself with His own hand.

Word-made-Flesh, the bread of nature

by His word to Flesh He turns;

wine into His Blood He changes;

what though sense no change discerns?

Only be the heart in earnest,

faith her lesson quickly learns.

Down in adoration falling,

Lo! the sacred Host we hail;

Lo! o'er ancient forms departing,

newer rites of grace prevail;

faith for all defects supplying,

where the feeble senses fail.

To the everlasting Father,

and the Son who reigns on high,

with the Holy Ghost proceeding

forth from Each eternally,

be salvation, honor, blessing,

might and endless majesty.

Amen. Alleluia.

Bijlage 2: