|
Santiago de Compostela en omstreken
een snelle
onderdompeling in de geschiedenis van Galicië
Het uitgangspunt van de reis was de langgekoesterde wens
Santiago de Compostela te bezichtigen, waar zovelen al eeuwenlang heen trekken
op pelgrimsreis. Santiago (het Spaanse woord voor Jacobus) werd en wordt
nog steeds vurig vereerd, ook buiten Europa.
Verrassend veel historie bleek ook de omgeving te
bevatten.
De toelichting bij
de reis is zo kort mogelijk gehouden. Eigenlijk is het onmogelijk de
hele geschiedenis van Galicië en de pelgrimsreizen naar Santiago goed én
begrijpelijk samen te vatten. Voor meer informatie wordt dan ook verwezen
naar de daartoe geëigende (hand)boeken en websites.
HISTORISCH OVERZICHT:
3
3500 3000 v.Chr. 2000 1000 0 500 1000 1500 2000 4
|
800.000 homo erectus
200.000 Altamira
|
Megalitische periode
|
Kelten
|
Romeinen
|
ontstaan
Jacobusverering
|
Habsburgers
Huis Bourbon
|
|
Oudheid
|
Middeleeuwen
|
Nieuwe Tijd
|
|
Steentijd
|
Brons
tijd
|
Ijzer
tijd
|
|
Romaanse stijl
Gotische stijl
Renaissance/
Barok stijl
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Het historische overzicht is verdeeld in de volgende
periodes:
- de
Megalitische (ca. 3500- 700 v. Chr.)
- de
Keltische (700-100 v. Chr.)
- de
Romeinse (211 v. Chr. – 476 na Chr.) inclusief de
Gallo(=Keltisch)-Romeinse ( 100 v. Chr.- 400 na Chr.)
- de
inval van Alanen, Sueven, Vandalen en Visigoten (476 na Chr.), Moren
(711 na Chr.);
de Reconquista (718- 1492) en de
eenwording van Spanje (1469-1512) = de traditionele periode van de
‘Middeleeuwen’, met als subhoofdstukken:
-
het ontstaan van de verering van Jacobus (Santiago)
in de 9de eeuw
-
de Romaanse stijl (1000- 1200)
-
de Gotische stijl (1200- 1400)
-
de Renaissance stijl (1400-1600)
- de
Habsburgers (1516- 1714) – de periode van de Barok
- het
Huis Bourbon (1714- nu) (deze
periode wordt niet verder uitgewerkt.)
1. De Megalitische periode
Honderden megalitische vindplaatsen bewijzen dat het
gebied van de Costa da Morte in de Steentijd bewoond was.
De Dolmens van Dombate, Pedra da Maura en Arco da Piosa
(zie fotoverslag voor meer afbeeldingen) vormen maar een klein deel
hiervan. In een aantal Dolmens (o.a. Dombate) uit de Steen- en Bronstijd zijn
petrogliefen (rotstekeningen) gevonden.
|
|
|
|
|
|
|
|
Ruta Megalitica
(ten ZW van A Coruña
|
Dolmen Dombate (1)
|
Petrogliefen Dombate
|
Dolmen Pedra da Mauro
(2)
|
Arca da Piosa (3)
|
2. De Keltische periode
De Kelten hebben in tegenstelling tot bijv. de Romeinen,
geen ‘Keltische Staat’ gekend. Ze woonden in losse stammen verspreid over
een groot gebied (zie kaart verspreidingsgebied)
In Galicië zijn meer dan 5000 vindplaatsen uit de
Keltische periode. De Kelten die in 1000 v. Chr. de pottenbakkerskunst
introduceerden, kwamen vanaf de 6de eeuw v. Chr. in het gebied
aan. Zij zijn uiteindelijk ook de naamgevers ervan: Kelten=Galliërs4Galicië
. Zij stichtten er castros (walburchten). (L)A Coruña was ook zo`n Castro. Verder
zijn er veel in de omgeving van Lugo (o.a. Viladonga) en in het westen van
Galicië ( o.a. Baroña Castro en Castro de Borneiro). Ook in het huidige
Portugal zijn ze te vinden.
In Viladonga is een goed educatief centrum over het
leven in de castros, in de tijd
vóór de komst van de Romeinen en
in de Gallo-Romeinse periode, toen deze ontmanteld en
omgevormd werden tot oppida (een oppidum is een Romeinse stad). Voor
afbeeldingen hiervan zie de fotoreportage van de reis.
|
|
Kerngebied Kelten
|
|
|
Latere verspreiding
|
|
Castros in Galicië
1 t/m 5 (globaal)
|
Castros lucenses
(rond Lugo) (1)
|
Viladonga (2)
|
Baroña Castro (3)
|
Keltische cultuur
(Hallstatt)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Castro de Borneiro (4)
|
Castro de Elviña bij A
Coruña, als ruïne en in
Reconstructie (5)
|
Voorwerpen uit de
Keltische cultuur
|
3. De Romeinse Periode
De Romeinen kwamen in 211 v. Chr. in Spanje, maar na 130
v. Chr. werden nieuwe steden gesticht, onder andere door Caesar en
Augustus. Zoals gezegd werden in die tijd de Keltische castros ontmanteld
en omgevormd tot oppida.
In A Coruña bevindt zich de (Romeinse) vuurtoren ‘Torre
de Hércules’, de oudste nog werkende toren ter wereld.
Zeer indrukwekkend is de nog geheel intacte, twee
kilometer lange muur rondom (de oude stad van) Lugo. Daar zijn ook thermen
te bezichtigen en even buiten de stad ligt het heiligdom van Santa Eulália
de Bóveda.
|
|
|
|
|
|
|
|
De Romeinen in Spanje
|
A Coruña: Torre de
Hércules
|
Santa Eulália de
Béveda
|
Lugo; de Romeinse muren;
van de opbouw is helaas nog maar een klein stukje over
|
De thermen van Lugo
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Volksverhuizingen: de
Sueven komen naar
Galicië, de Vandalen
trekken door naar Afrika.
|
De Visigoten (Westgoten)
vormen een rijk
(4-5de eeuw)
|
Het Visigotische rijk
breidt zich uit
(6de eeuw)
|
De Islam verovert Spanje.
Galicië blijft ‘vrij’ (linksboven - witte hoekje)
|
De Visigoot Pelayo
verslaat de Moren
in 718
|
Visigotische kerk in
Quintanilla de las
Viñas.
|
4. De Middeleeuwen: van Sueven, Visigoten en Moren
tot de Reconquista en de eenwording
De Alanen, Sueven, Vandalen en Visigoten(= West Goten)
vielen na de val van het West-Romeinse rijk in 476 het gebied binnen. De
Visigoten bleven er en werden christen. De Moren arriveerden in 711 en
versloegen de Visigoten.
In 718 versloeg een Visigotische leider, Pelayo, de Moren voor het eerst en hij
stichtte het koninkrijk Asturië.
Dit was het begin van de Reconquista (= de
terugverovering van katholiek Spanje op de Moren) die duurde tot 1492.
Inmiddels was Spanje verenigd in 1469 door het huwelijk van Isabella van Kastilië
en Ferdinand van Aragón.
A. het ontstaan
van de verering van Jacobus (Santiago) in de 9de eeuw
Volgens een verhaal dat ontstond in de 7de
eeuw, kreeg de apostel Jacobus de Meerdere (broer van Johannes de Evangelist) na de de dood van Jezus Spanje als
missiegebied toegewezen. Hij zeilde er met zijn discipelen heen en landde
bij de monding van de Ulla in Galicië (het huidige Padrón). Na zeven jaar
keerde hij gefrustreerd terug naar Judea omdat de Galiciërs niet te bekeren
bleken. Op bevel van Herodes Agrippa werd hij onthoofd. Zijn leerlingen
brachten zijn lichaam naar dezelfde plek terug als waar ze eerst waren
geland. Het graf van Jacobus raakte in de vergetelheid vanwege alle
buitenlandse invallen …tot volgens een legende, in 814 de herder Pelayo,
die een wonderbaarlijke sterrenregen volgde, de tombe vond. De naam
Santiago de Compostela is misschien afgeleid van ‘campus stellae’(Sint Jacob in het Veld van Sterren) of van ‘compostela’ (de ‘begraafplaats’ waar
de kathedraal van Santiago op werd gebouwd- denk aan het woord ‘compost’).
In 844 zou Jacobus Ramiro I van Asturië geholpen hebben de Moren te
verslaan en aldus werd hij hét symbool van de Reconquista. Alfons II bouwde
een kapel op de vindplaats van Jacobus` tombe en Alfons III vergrootte die
tussen 874 en 899.
|
|
|
|
|
|
|
|
Jacobus landt bij de
Ulla
(=Padrón -ongeveer hier)
|
De overbrenging van het
lijk naar dezelfde plaats
|
Jacobus verslaat de Moren
(klooster San Marcos- León)
|
De kathedraal van
Santiago en de afbeelding van Jacobus
|
De relikwieën van
Jacobus in de kathedraal
|
Het benedictijner klooster van Cluny in Bourgondië
stimuleerde in die tijd de verering van relieken en pelgrimages naar
m.n. Santiago. Als men een reis in een Heilig Jaar
maakte –d.w.z. wanneer 25 juli, de naamdag van Jacobus, op een zondag
viel- kreeg men zelfs een volledige
absolutie: dwz. het verblijf in het vagevuur werd kwijtgescholden.
Hierdoor nam de macht van de kerk enorm toe en men
hoopte dat de Moren uiteindelijk uit Spanje zouden worden verdreven. Franse
kooplieden werden gestimuleerd om zich langs de routes naar Santiago te
vestigen (de Camino Francès). Langs deze routes verbreidde zich ook de
Romaanse bouwstijl (zie B). Ook andere camino`s ontstonden. Maar de weg was
blijkbaar vaak erg onveilig, want het Liber
Sancti Jacobi of Codex Calixtinus
uit ca. 1130 waarschuwde tegen de beroving en het vermoorden van de
pelgrims door met name de Basken.
Na de Reformatie nam de populariteit van de bedevaarten
af en na het echec van de Armada voor de kust van Engeland, rukte sir
Francis Drake in 1589 op naar A Coruña en Vigo. De relieken van Jacobus
werden ijlings naar elders overgebracht en
hiermee kwam een eind aan de bedevaarten. Het gebeente kwam pas eind
19de eeuw weer terug. Dat heeft wellicht te maken met de
Galicische Renaissance (Rexurdimento) die in 1863 begon.
Na de dood van Franco ontstond er wederom een
heropleving: ‘religieus toerisme’ begon, mede door het bezoek van paus
Johannes Paulus II. In 1987 werd de Camino naar Santiago de eerste
‘Europese Culturele Route’.
|
|
|
|
|
|
|
|
Camino`s in de
Middeleeuwen
|
Houtsnede van
Middeleeuwse pelgrim
|
Middeleeuws
bedevaartcertificaat
|
Middeleeuwse pelgrims
omarmen beeld Jacobus
|
Jacobus ontvangt de
pelgrim in zijn portaal
|
Routes nu
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Camino`s in Spanje
met Camino Francès
|
Camino Francès met
hotels (Monte do Gozo)
|
Pelgrimshotel C.V.
Monte do Gozo
|
Bedevaart tegenwoordig
|
Markering van de route
naar Santiago
|
Paspoort van de reis
naar Compostela
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Foz-San Martiño de
Mondoñedo
|
Details San Martiño de
Mondoñedo
|
Ribeira Sacra- San Miguel de Eiré
|
Detail van de San Miguel
de Eiré
|
O Ribeiro-San Tomé de
Serantes
|
Detail van de San Tomé
de Serantes
|
B. de Romaanse
bouwstijl
Zoals gezegd verbreidde de Romaanse bouwstijl zich na
1000 vanuit Cluny langs de pelgrimswegen en deze kan nog op veel plaatsen bewonderd
worden, onder andere in Ribeira Sacra, O Ribeíro, Foz, Melide, en de
kathedralen van Lugo, Santiago en Ourense
|
|
|
|
|
|
|
|
Praterías Façade Santiago de Compostela ‘en detail’
|
Kathedraal Lugo
|
Kathedraal van Ourense
|
In de 12de eeuw gingen de koningen van
Galicië en León en met name Alfonso VII
steeds meer solitair levende monniken bijeen brengen in kloosters.
Het werden centra van studie, missiewerk en landbewerking (wijn,
olijven,vee). Voorbeelden hiervan zijn de kloosters van Sobrado dos Monxes,
Samos en Monfero.
|
|
|
|
|
|
|
|
Sobrado-Monasterio de
Santa Maria- Sobrado dos Monxes (van buiten en van binnen)
|
Klooster van Samos
|
A Coruña: klooster van
Monfero
|
Bij deze kloosters is een ‘overgangsstijl’ naar de
gotiek te zien.
C. de Gotische
bouwstijl
Eigenlijk is het woord ‘Gotisch’ een scheldwoord van de
Italianen uit de Renaissance periode, die de eerdere bouwstijl maar niets
vonden (1).
De belangrijkste eigenschappen van de gotiek zijn de
'drang naar verticaliteit' en naar 'licht'. Dat licht moest binnen komen
door hoge vensters en roosvensters. De gebouwen werden steeds hoger en
leken daardoor smaller.
Zuiver gotische bouwwerken zijn er in Galicië nauwelijks
te vinden, evenmin als scheppingen in zuivere Renaissance stijl (2). Meestal zijn er verschillende stijlen (na
elkaar) toegepast.
Dominant in Galicië is met name de Romaanse en Barok
stijl.
5. de Habsburgers – de periode van de Barok
Karel I werd in 1520 gekroond tot keizer van het Heilige
Roomse Rijk en heette sindsdien Karel V. In 1580 kwam Portugal onder Spaans
gezag (tot 1640). Naast de Nederlanden, Franche- Comté en Oostenrijk,
vielen ook een groot deel van Zuid-Amerika, de Filippijnen, Cuba en Santo
Domingo onder dat bewind. Onder Karels opvolger, Filips II, bloeiden kunst
en literatuur, maar verslechterde de economie, vooral in Noord- Spanje dat
niet van de schatten van de Nieuwe Wereld profiteerde.
Engelse zeerovers loerden op het Amerikaanse goud en
Filips besloot het protestantse Engeland een lesje te leren en binnen te
vallen: voor de bouw van de Armada werden heel veel bomen in Noord- Spanje
gekapt. Zoals verteld in het verhaal over Jacobus` gebeente in Compostela,
mislukte de tocht van de Armada en kwam Francis Drake in 1589 naar A Coruña
om wraak te nemen.
Spanje had in de 17de eeuw ook veel problemen
met de Fransen en na de Successieoorlog (1700-1714) (3) kwam er een Franse troonpretendent uit het Huis Bourbon
op de Spaanse troon: Filips van Anjou (Filips V).
Veel jonge mannen trokken weg uit Noord- Spanje naar
Midden- en Zuid- Amerika omdat er niet genoeg middelen van bestaan waren.
De bouwstijl tijdens bovengenoemde periode heet de Barok
(4) en deze is heel goed te zien bij
de voorgevel van de kathedraal van Santiago.
|
|
|
|
|
|
|
|
Kathedraal Santiago de
Compostela: Barokgevel met trap en open façade. De voorgevel wordt
Obradoiro genoemd (=Gouden werk).
|
Gedeelte van het
interieur
|
Lugo kathedraal: Maagd
met de Grote Ogen
|
San Martino Pinario:
Barokaltaar
|
DE RONDREIS:
|
|
|
|
|
Galicië op de wereldbol
|
Ligging Galicië in Spanje
|
Onze ‘rondreis’ door
Galicië
|
Vanuit 1.
A Coruña met de auto naar 2. Santiago de Compostela
|
|
|
|
|
|
|
|
Hotel Monte de Gozo
|
de juiste weg
|
‘historische’ pelgrims
|
o.a. Jan van Eyck
|
plattegrond Santiago
|
spreekt voor zich
|
|
|
|
|
|
|
|
|
velen gingen ons voor
|
straat in Santiago
|
de universiteit
|
monument van
St.
Franciscus
|
de achterkant van de
kathedraal
|
de barokke voorgevel
|
|
|
|
|
|
|
|
|
de botafumeiro (wierookvat) wordt
losgemaakt door het speciale gilde;
gevuld en gezwaaid; vroeger tegen de
stank der pelgrims, nu ‘kermisattractie’
|
een uitgebluste pastoor
wacht op biechtelingen
|
moderne pelgrims in alle
soorten en maten
|
zelfs de putdeksels zijn
ingeschakeld om de juiste weg aan te geven
|
|
|
|
|
|
|
|
|
de baai van Muros
|
alvast twee horreo`s:
graanschuren ‘op de wind’
|
naar Kaap Fisterre (Finis Terrae) = 3,
volgens sommigen het echte einde van de pelgrimsroute..de wegwijzer geeft
ook 0,0 km
aan ; rechtsboven: de vuurtoren
|
|
|
|
|
|
|
|
|
monument voor degenen
die vertrokken naar elders
|
Cascade van Ezaro ……….op weg naar
|
het enorme Horreo de
Canota (uit ca. 1760) met het kerkje van de pastoor; de Horreo moest zo
groot zijn omdat hij alle ‘tienden’ goed moest kunnen opbergen
|
het Keltische Castro de Baroña (onder Porto do Son) = 4
|
|
|
|
|
|
|
|
|
en even langs Padrón
waar Jacobus landde
|
de Romeinse ommuring van
Lugo (5) die, zoals gezegd,
oorspronkelijk meer opbouw had; het is jammer dat er een nieuwe stad om
heen ligt én dat sommige oude huizen in het centrum wel erg vervallen
zijn
|
naar het Keltische
castro Viladonga met educatief centrum
|
|
|
|
|
|
|
|
|
zeer goede tentoonstelling over het
leven in de
Keltische en Gallo- Romeinse tijd
|
op de terugweg langs
Sobrado, Monasterio dos
Monxes (zie overgang naar de gotiek)
|
en weer terug naar A Coruña (1) via de Ruta Megalítica: zeer veel
dolmens
soms dicht bij de weg,
soms diep in het bos verscholen. Het grootste en meest onderzochte is dat
van Dombate.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
deze dolmen is nu ‘overdekt’ waardoor
men de petrogliefen rustig kan
bestuderen
|
tegenover dolmen de
Dombate ligt Castro de Borneiro; hiervandaan kan een schitterende
‘historische’ wandeling gemaakt worden.
|
|
