MARIANNA VON MARTINES (1744- 1812)
Marianna (Anna
Catharina) von Martines (Marianne
Martines, Maria Anna Martines, Marianna (von)
Martinez -0-) werd op 4 mei 1744 in Wenen
geboren. Haar vader Nicolò Martines (1689-1764),
een Napolitaan van Spaanse afkomst, was ca.1720 als ceremoniemeester van de
pauselijke nuntius naar Wenen gekomen en door keizerin Maria Theresia in de
erfelijke ridderstand opgenomen. Haar moeder, Maria Theresia
(1712-1775), was Duitse. Marianna was het tweede van zes kinderen (vier
broers en één zus) uit dit huwelijk. Waarschijnlijk heeft ze twaalf broers
en zussen gehad, waarvan zeven al op jeugdige leeftijd overleden.
Sinds 1730 woonde
Nicolò`s jeugdvriend, de Italiaanse dichter en
librettist Abbate Pietro Trapassi (=Metastasio)(1A),
in het huis op de Michaelplatz
(1B). Metastasio was hofdichter geworden aan het
Weense Hof, maar hij mocht vanwege zijn volkse achtergrond niet deelnemen
aan aristocratische feestjes. Hij hielp Marianna in haar jeugd op allerlei
gebied. Vanaf 1753 zorgde hij er voor dat ze zangles en compositieles kreeg
van Nicola Porpora
en klavecimbelles van Joseph Haydn, die in hetzelfde huis woonden. In ruil voor elke
dag les, verzorgde de familie Martines Haydn`s
eten. Daarnaast had Marianna ook contrapuntles
van Giuseppe Bonno en Johann Adolph Hasse. En hoewel Marianna nooit echt
Wenen verliet, beheerste ze –dankzij Metastasio-
Frans, Duits, Italiaans en Engels.
Op
17-jarige leeftijd ging haar derde mis in 1761 in de Weense hofkerk Sint Michaël in première. Haar
sonates voor piano in E-majeur en A-
majeur werden in 1760 in een anthologie van de
muziekuitgever Johann Ulrich Hafner gepubliceerd.
Door
de positie van haar vader en van Metastasio kwam
Marianna al vroeg in contact met belangrijke personen uit politiek, cultuur
en maatschappij. Op uitnodiging van keizerin Maria Theresia zong en
speelde zij regelmatig aan het hof.
In Wenen
werkten toen al veel beroemde pianistes en ook componistes: naast Marianna
ook (de blinde) Maria Theresia (von) Paradis, Marianna von Auenbrugger, Josepha
Barbara von Auenhammer,
Jospehine Fallenhofer-Műller
en Magdalene von Kurzböck (2).
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Marianna
von
Martines
|
Pietro
Metastasio
(1698-
1782)
|
Maria
Theresia
v.
Oostenrijk
(1717-
1780)
|
Nicola
Porpora
|
Joseph
Haydn
|
Maria
Theresia
von Paradis
|
St. Michaelskerk
|
Gedenkplaat
dat Metastasio hier
woonde
|
In
de rode cirkel de plek van de gedenkplaat
|
Toen
keizer Jozef II in 1765 op de
troon kwam (3), leidden zijn ‘hervormingen’ er toe dat de kerkmuziek
‘simpeler’ werd, namelijk zonder orkest. Vrouwen mochten ook niet meer
zingen in de kerk. Dus schreef Marianna geen missen meer, maar nog wel
psalmzettingen.
Als
eerste vrouw werd ze, na beoordeling door een jury met o.a. de
muziektheoreticus en componist Giovanni
Battista Martini, in 1773 in de ‘Accademia Filarmonica
di Bologna’ opgenomen. Ze noemde toen Hasse, Jommelli
en Galuppi, en Händel, Lotti en Caldara als haar compositievoorbeelden: ‘Een combinatie
van oud en modern’, volgens Matastasio.
In de jaren
`70 hield ze zich bijna uitsluitend bezig met de compositie van geestelijke
en wereldlijke vocale muziek. Haar instrumentale werken waren zeer
melodieus hoewel eenvoudig qua harmonie, maar daarmee zeer in trek bij de
Weense salons. Op 23 januari 1774 werden Marianna, haar zus en de vier
broers door Maria Theresia in de erfelijke ridderstand opgenomen
(4).
Na
de dood van Metastasio op 12 april 1782, erfden ze
samen zijn enorme nalatenschap. Een deel van dit vermogen –Marianna ontving
20.000 florijnen, zijn klavecimbel en muziekbibliotheek- gebruikten zij en
haar zus Antonia, die jarenlang –beiden ongehuwd- samenleefden, om ten
minste een keer in de week, thuis, muzikale soiree`s
te organiseren. Daar zong en speelde Marianna ook zelf (klavecimbel/
clavichord of al piano) en daar waren, naast vele anderen, ook Haydn en Wolfgang Amadeus Mozart aanwezig en laatstgenoemde
speelde er quatre-mains met Marianna.
Een
betaalde baan in de kerk of aan een adellijk hof, zoals componisten in die
tijd gewoonlijk hadden, heeft Marianna nooit gezocht: dat kon niet voor een
vrouw met haar sociale status! Mozart en later Beethoven waren toen de
eersten die een ‘zelfstandig’ leven nastreefden, maar voor haar was dat nog
ondenkbaar.
In
1796 opende ze wel thuis een zangschool, die als voorloper van het Weense
conservatorium gezien wordt. Na 1808 is ze niet meer in het openbaar gezien
en op 13 december 1812 overleed ze aan de gevolgen van tuberculose,
drie dagen na zus Antonia.
Ze werd
begraven op het Sankt Marxer Friedhof.
|
|
|
|
|
|
|
|
Keizer
Jozef II
|
Josepha
Barbara von
Auenhammer
|
Marianna von
Auenbrugger
|
G.
B. Martini
|
Johann
Adolf
Hasse
|
Accademia
Filarmonica di
Bologna
|
Wolfgang
Amadeus
Mozart
|
Caroline
Pichler
(1769-1843)
|
Marianna`s
oeuvre zou meer dan tweehonderd werken bevat hebben (vooral in manuscriptvorm),
waarvan er nu nog maar 69 over zijn: 27 geestelijke werken: psalmen,
missen, motetten en oratoria en 35 (van oorsp.
156) wereldlijke composities: cantates en aria`s. Haar vocale werken zijn
allemaal in het Italiaans of Latijn, vaak op teksten van Metastasio. Van haar instrumentale werken zijn 1
symfonie, 3 (van de 12) pianoconcerten en 3 (van de 31) pianosonates over
(5).
De
‘stimulering van het muzikale leven
in haar tijd’, wordt door de New Grove (ed. 1980) als Marianna`s
belangrijkste betekenis gezien. Over haar (en Von Paradis)
composities zegt Helene Wessely, de schrijfster
van het artikel over Marianna, dat ‘die
tijdens Marianna`s leven ook al sterk bekritiseerd werden door de
Oostenrijkse schrijfster, critica en historica Caroline Pichler
‘. Pichler beschreef Marianna`s muziek en die
van Von Paradis als: ‘nauwelijks middelmatig’.
Ze
deed dat echter pas in 1844, 32 jaar na de dood van Marianna en 20 jaar na
de dood van Von Paradis. Vele commentatoren
hebben dit oordeel overgenomen, hoewel de meesten haar muziek óf niet
gehoord (kunnen) hebben óf berucht waren vanwege hun vrouwonvriendelijke
meningen (6).
Inmiddels zijn
er moderne uitgaven van haar werk verschenen waardoor men er zelf – vooral
als pianist of sopraan- over kan oordelen (7)! Voor de solo- alt/ mezzo
stem met piano/klavecimbel-begeleiding heb ik helaas nog niets gevonden.
Op
IMSLP staan 24 aria`s in manuscriptvorm (voor sopraan met viool e.a.
begeleiding) van Marianna, op tekst van Metastasio.
Aan
dit artikel is voor het laatst op 21 augustus 2019 gewerkt
(0).De Engelse
Wikipedia over Von Martines: ‘Martinez’ is often
employed in older reference sources; however, there is no primary source in
Vienna in which the name of the family is actually spelled thus. The
composer always signed herself "Marianna von Martines".
See: Verlassenschaftsabhandlung Maria Theresia Martines, A-Whh, OMaA, Gruppe II, 54/1775. See also the Wiener Diarium of 4 August 1773; zie
ook: https://www.notablebiographies.com/supp/Supplement-Ka-M/Martinez-Marianne.html
(1A).
Pietro Metastasio (eigenlijk Pietro
Antonio Domenico Bonaventura Trapassi)
(1698 - 1782) was een productieve librettist. In totaal
hebben driehonderd componisten van zijn teksten gebruikgemaakt,
van vroeg-achttiende-eeuwse nieuwlichters van de 'galante stijl' (Sarro, Vinci, Leo, Porpora,
Giacomelli), barokmeesters (Caldara, Händel),
wegbereiders van het classicisme (Gluck, Jommelli, J.C. Bach, de Majo,
Traetta), tot en met Paisiello, Mozart, Mercadante en Beethoven.
|