MARIANNA VON MARTINES (1744- 1812)

 

 

Marianna (Anna Catharina) von Martines (Marianne Martines, Maria Anna Martines, Marianna (von) Martinez -0-) werd op 4 mei 1744 in Wenen geboren. Haar vader Nicolò Martines (1689-1764), een Napolitaan van Spaanse afkomst, was ca.1720 als ceremoniemeester van de pauselijke nuntius naar Wenen gekomen en door keizerin Maria Theresia in de erfelijke ridderstand opgenomen. Haar moeder, Maria Theresia (1712-1775), was Duitse. Marianna was het tweede van zes kinderen (vier broers en één zus) uit dit huwelijk. Waarschijnlijk heeft ze twaalf broers en zussen gehad, waarvan zeven al op jeugdige leeftijd overleden.

Sinds 1730 woonde Nicolò`s jeugdvriend, de Italiaanse dichter en librettist Abbate Pietro Trapassi (=Metastasio)(1A), in het huis op de Michaelplatz (1B). Metastasio was hofdichter geworden aan het Weense Hof, maar hij mocht vanwege zijn volkse achtergrond niet deelnemen aan aristocratische feestjes. Hij hielp Marianna in haar jeugd op allerlei gebied. Vanaf 1753 zorgde hij er voor dat ze zangles en compositieles kreeg van Nicola Porpora en klavecimbelles van Joseph Haydn, die in hetzelfde huis woonden. In ruil voor elke dag les, verzorgde de familie Martines Haydn`s eten. Daarnaast had Marianna ook contrapuntles van Giuseppe Bonno en Johann Adolph Hasse. En hoewel Marianna nooit echt Wenen verliet, beheerste ze –dankzij Metastasio- Frans, Duits, Italiaans en Engels.

Op 17-jarige leeftijd ging haar derde mis in 1761 in de Weense hofkerk Sint Michaël in première. Haar sonates voor piano in E-majeur en A- majeur werden in 1760 in een anthologie van de muziekuitgever Johann Ulrich Hafner gepubliceerd.

Door de positie van haar vader en van Metastasio kwam Marianna al vroeg in contact met belangrijke personen uit politiek, cultuur en maatschappij. Op uitnodiging van keizerin Maria Theresia zong en speelde zij regelmatig aan het hof.

In Wenen werkten toen al veel beroemde pianistes en ook componistes: naast Marianna ook (de blinde) Maria Theresia (von) Paradis, Marianna von Auenbrugger, Josepha Barbara von Auenhammer, Jospehine Fallenhofer-Műller en Magdalene von Kurzböck (2).

von Martinez

pietro metastasio

maria theresia van oostenrijk

nicola porpora

jozef haydn

maria theresia von paradis

St Michaels kerk

Michaelplatz 4

gedenkplaat Metastasio

Marianna von

Martines

Pietro Metastasio

(1698- 1782)

Maria Theresia

v. Oostenrijk

(1717- 1780)

Nicola

Porpora

Joseph

Haydn

Maria

Theresia

von Paradis

 St. Michaelskerk

Gedenkplaat dat Metastasio hier

woonde

In de rode cirkel de plek van de gedenkplaat

 

Toen keizer Jozef II in 1765 op de troon kwam (3), leidden zijn ‘hervormingen’ er toe dat de kerkmuziek ‘simpeler’ werd, namelijk zonder orkest. Vrouwen mochten ook niet meer zingen in de kerk. Dus schreef Marianna geen missen meer, maar nog wel psalmzettingen.

Als eerste vrouw werd ze, na beoordeling door een jury met o.a. de muziektheoreticus en componist Giovanni Battista Martini, in 1773 in de ‘Accademia Filarmonica di Bologna’ opgenomen. Ze noemde toen Hasse, Jommelli en Galuppi, en Händel, Lotti en Caldara als haar compositievoorbeelden: ‘Een combinatie van oud en modern’, volgens Matastasio.

In de jaren `70 hield ze zich bijna uitsluitend bezig met de compositie van geestelijke en wereldlijke vocale muziek. Haar instrumentale werken waren zeer melodieus hoewel eenvoudig qua harmonie, maar daarmee zeer in trek bij de Weense salons. Op 23 januari 1774 werden Marianna, haar zus en de vier broers door Maria Theresia in de erfelijke ridderstand opgenomen (4).

Na de dood van Metastasio op 12 april 1782, erfden ze samen zijn enorme nalatenschap. Een deel van dit vermogen –Marianna ontving 20.000 florijnen, zijn klavecimbel en muziekbibliotheek- gebruikten zij en haar zus Antonia, die jarenlang –beiden ongehuwd- samenleefden, om ten minste een keer in de week, thuis, muzikale soiree`s te organiseren. Daar zong en speelde Marianna ook zelf (klavecimbel/ clavichord of al piano) en daar waren, naast vele anderen, ook Haydn en Wolfgang Amadeus Mozart aanwezig en laatstgenoemde speelde er quatre-mains met Marianna.

Een betaalde baan in de kerk of aan een adellijk hof, zoals componisten in die tijd gewoonlijk hadden, heeft Marianna nooit gezocht: dat kon niet voor een vrouw met haar sociale status! Mozart en later Beethoven waren toen de eersten die een ‘zelfstandig’ leven nastreefden, maar voor haar was dat nog ondenkbaar.

In 1796 opende ze wel thuis een zangschool, die als voorloper van het Weense conservatorium gezien wordt. Na 1808 is ze niet meer in het openbaar gezien en op 13 december 1812 overleed ze aan de gevolgen van tuberculose, drie dagen na zus Antonia.

Ze werd begraven op het Sankt Marxer Friedhof.

keizer Jozef II

Josepha Barbara von Auenhammer

’Marianna von Auenbrugger

Giovanni Battista Martini

Hasse

Accademia Filarmonica di Bologna’

mozart

caroline Pichler

Keizer Jozef II

 

Josepha Barbara von

Auenhammer

      Marianna von 

       Auenbrugger

G. B. Martini

Johann Adolf

Hasse

Accademia

Filarmonica di

Bologna

Wolfgang

Amadeus

Mozart

Caroline Pichler

(1769-1843)

 

Marianna`s oeuvre zou meer dan tweehonderd werken bevat hebben (vooral in manuscriptvorm), waarvan er nu nog maar 69 over zijn: 27 geestelijke werken: psalmen, missen, motetten en oratoria en 35 (van oorsp. 156) wereldlijke composities: cantates en aria`s. Haar vocale werken zijn allemaal in het Italiaans of Latijn, vaak op teksten van Metastasio. Van haar instrumentale werken zijn 1 symfonie, 3 (van de 12) pianoconcerten en 3 (van de 31) pianosonates over (5).

De ‘stimulering van het muzikale leven in haar tijd’, wordt door de New Grove (ed. 1980) als Marianna`s belangrijkste betekenis gezien. Over haar (en Von Paradis) composities zegt Helene Wessely, de schrijfster van het artikel over Marianna, dat ‘die tijdens Marianna`s leven ook al sterk bekritiseerd werden door de Oostenrijkse schrijfster, critica en historica Caroline Pichler. Pichler beschreef Marianna`s muziek en die van Von Paradis als: ‘nauwelijks middelmatig’.

Ze deed dat echter pas in 1844, 32 jaar na de dood van Marianna en 20 jaar na de dood van Von Paradis. Vele commentatoren hebben dit oordeel overgenomen, hoewel de meesten haar muziek óf niet gehoord (kunnen) hebben óf berucht waren vanwege hun vrouwonvriendelijke meningen (6).

Inmiddels zijn er moderne uitgaven van haar werk verschenen waardoor men er zelf – vooral als pianist of sopraan- over kan oordelen (7)! Voor de solo- alt/ mezzo stem met piano/klavecimbel-begeleiding heb ik helaas nog niets gevonden.

Op IMSLP staan 24 aria`s in manuscriptvorm (voor sopraan met viool e.a. begeleiding) van Marianna, op tekst van Metastasio.

 

 

Aan dit artikel is voor het laatst op 21 augustus 2019 gewerkt

 

(0).De Engelse Wikipedia over Von Martines: ‘Martinez’ is often employed in older reference sources; however, there is no primary source in Vienna in which the name of the family is actually spelled thus. The composer always signed herself "Marianna von Martines". See: Verlassenschaftsabhandlung Maria Theresia Martines, A-Whh, OMaA, Gruppe II, 54/1775. See also the Wiener Diarium of 4 August 1773; zie ook: https://www.notablebiographies.com/supp/Supplement-Ka-M/Martinez-Marianne.html

(1A). Pietro Metastasio (eigenlijk Pietro Antonio Domenico Bonaventura Trapassi) (1698 - 1782) was een productieve librettist. In totaal hebben driehonderd componisten van zijn teksten gebruikgemaakt, van vroeg-achttiende-eeuwse nieuwlichters van de 'galante stijl' (Sarro, Vinci, Leo, Porpora, Giacomelli), barokmeesters (Caldara, Händel), wegbereiders van het classicisme (Gluck, Jommelli, J.C. Bach, de Majo, Traetta), tot en met Paisiello, Mozart, Mercadante en Beethoven.

(1B). Enerzijds vind ik dat Martines onderhuurder van Matastasio was (Ned. Wikipedia over Mariannen Martinez). Anderzijds vind ik in het Wikipedia-verhaal over Metastasio dat hij in 1710 in het huis ging wonen van Niccolo Martinez, waar hij tot zijn dood verbleef. Roster p. 140 geeft aan dat Metastasio in 1730 bij de familie ging wonen.

(2) Roster p. 151; Pendle p. 132 geeft het verlossende antwoord volgens mij: op de eerste verdieping van het huis woonde de douairière prinses Esterhazy. Elke verdieping hoger, nam de sociale status van de bewoners af: de Martines` familie woonde op de 3de verdieping in een ruim appartement waar ook Metastasio woonde

(3) Jozef II was van 1765 tot 1790 keizer van het Heilige Roomse Rijk (Rooms-Duits keizer) en van 1780 tot 1790 heerser van de Habsburgse monarchie. Jozefinisme of jozefisme is het streven de Kerk ondergeschikt te maken of te houden aan de staat. Hij wordt ook verlicht despoot genoemd.

(4). Op https://en.wikipedia.org/wiki/Marianna_Martines wordt gezegd dat haar broers in de adel werden opgenomen wegens verdiensten voor het rijk.

(5). Roster p. 156-7

(6). zie Roster p. 158-9 en Pendle p. 134. Pendle geeft ook aan dat Pichler in de jaren `80 (1780) een salon had die concurreerde met die van Marianna en  Von Paradis;

Zie verder: https://www.componissima.at/komponistinnen/marianna-martines/

(7). Hildegard Publishing heeft 3 piano sonata`s uitgegeven (E Major, G Major, A Major); Furore-Verlag heeft verschillende andere werken uitgegeven.

 

Bronnen:

Gedrukte:

Artikel van Helene Wessely in The New Grove (ed. 1980)

Danielle Roster, Die grossen Komponistinnen, Insel Taschenbuch 2116

Karin Pendle, Women & Music, A history, Indiana University Press, 2001 (second edition)

 

Websites:

diverse Wikipedia sites, o.a. https://en.wikipedia.org/wiki/Marianna_Martines, https://www.notablebiographies.com/supp/Supplement-Ka-M/Martinez-Marianne.html;

https://www.componissima.at/komponistinnen/marianna-martines/

 

 

Terug naar de Homepage