|
AGATHE BACKER-GRØNDAHL (1847- 1907)
Agathe Ursula
Backer
werd op 1 december 1847 in Holmestrand (Noorwegen) geboren als derde van de
vier dochters van de Deense consul en zakenman Nils Backer (1815–1877) en
zijn vrouw Sophie (geb. Smith Petersen; 1818–1882). Er werd veel met de
meisjes – naast Agathe: Inga, Harriet en Margrethe- gemusiceerd op de piano, door Nils en ook
door oma Agathe Ursula Backer (‘Aasila’), die zelf ook componeerde. Op
driejarige leeftijd speelde Agathe al stukjes op ‘Aasila`s piano en toen ze
vijf jaar was schreef ze haar eerste compositie. Vermoedelijk ging Agathe,
net als haar zus Harriet, naar de kleine privé meisjesschool van Frau
Calmeyer in Holmestrand.
In 1857
vertrok het gezin naar Christiania (tot 1925 de naam voor Oslo), waarschijnlijk
omdat vader Nils daar meer zou kunnen verdienen. Agathe ging daar voortaan
naar Autenrieth, een van de meest vooraanstaande meisjesscholen, waar ze
les kreeg in Duits, Engels, Frans en Griekse mythologie.
Agathe kreeg
in Christiania eerst pianoles van ‘Fr(äulein) With, vanaf 1859 van de
muziekpedagoog en muziekcriticus Otto Winter-Hjelm en vanaf
1860 van Halfdan Kjerulf, die haar ook aanmoedigde om te componeren.
Hij zorgde er ook voor dat Agathe theorieles kreeg van Ludvig Mathias
Lindeman.
Op advies van
Kjerulf mocht Agathe, na lang dubben, in 1865 naar het buitenland om verder
te studeren. Haar familie was er eigenlijk tegen en vooral haar moeder
wilde liever dat zij zich verloofde, zoals ieder ‘gewoon meisje’. Maar
wilde je in die tijd een hogere graad in de muziek bereiken in Noorwegen,
dan moest je -omdat er in Noorwegen nog geen conservatorium was (1)- óf
naar Zweden, óf naar Denemarken, óf naar Duitsland (Leipzig of Berlijn).
Agathe`s oudste zus, Inga, ging met haar mee.
Agathe wilde
net als haar grote voorbeeld, de Noorse pianiste Erika Lie Nissen,
studeren aan de Neue Akademie der Tonkunst in Berlijn. Ze
moest daarvoor wel eerst toelatingsexamen doen bij Theodor Kullak.
Deze begreep snel Agathe`s potentie en nam haar aan in zijn eigen
pianoklas. Bij Richard Wüerst -een leerling van
Mendelssohn- ging zij lessen compositie volgen. Omdat vader Nils -ondanks een
behoorlijk inkomen- niet alle kosten van beide dochters kon opbrengen,
hielp een vermogend familielid, Ellef Thurmann, (‘Oom Thurmann’) hen.
Thurmann ondersteunde Agathe later ook nog financieel bij haar studiereizen
naar Duitsland en Italië. Kullak stelde haar aan als hulpleraar, waardoor
ze wat geld kon verdienen.
Sommige
critici verweten Agathe dat ze ‘te krachteloos’ speelde, omdat ze een vrouw
was, maar anderen vonden juist dat ze ‘te sterk’ speelde, ‘te manlijk’!
In Berlijn
woonde Agathe samen met Inga bij de familie Holländer (2), evenals Erika
Lie Nissen. Inga volgde ‘ergens’ zangles (3). In 1866 verving Harriet Inga.
Agathe zat na haar eerste studiejaar tussen twee ‘vuren’: Kullak moedigde
haar aan verder te studeren, terwijl Kjerulf -net als haar familie- vond ‘dat
zij nu maar de voor vrouwen bestemde weg moest nemen. Dat ze haar
kunde als ‘versiering’ moest zien, waarmee ze kon stralen, maar dat ze geen
concertpianiste moest worden’. Agathe zelf voelde enorm de behoefte meer te
willen leren.
Juli 1866 ging
ze terug naar Noorwegen, om in maart 1867 terug te keren naar Berlijn om ‘grote
repertoirestukken in te studeren’. Maar na enige weken, wellicht vanwege
een cholera epidemie in Berlijn (4), eisten haar ouders dat ze naar huis kwam,
waar ze (weer) bijna een jaar bleef. Agathe debuteerde als pianiste
op 17 maart 1868 in Christiania onder leiding van -de toen
nog niet zo bekende- Edvard Grieg met het Pianoconcert nr.
5 van Beethoven. Het concert was een groot succes, publiek en
critici waren enthousiast. Het was ook het begin van een langdurige
vriendschap met Edvard Grieg, en later ook met diens echtgenote Nina.
Herfst 1868
reisde Agathe voor een derde en laatste studiejaar naar Berlijn, nu om zich
vooral toe te leggen op compositie. In 1869 keerde ze weer terug naar
Noorwegen en trok bij haar ouders in. Ze gaf concerten waar ze ook eigen
composities speelde. In 1870 ontmoette ze tijdens een concert Olaus
Andreas Grøndahl, een theologiestudent, die zanger en dirigent wilde
worden (en dus nog veel lessen moest volgen!). Enige maanden later
verloofden ze zich.
Agathe studeerde
hierna nog bij Hans von Bülow in Florence en
bij Franz Liszt in Weimar, soms in gezelschap verkerend
van Harriet, soms samen met Olaus. Aan Liszt legde ze ook haar eerste
liedcomposities voor. Diens goedkeuring betekende veel voor haar aanzien.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Agathe
|
Halfdan
Kjerulf
|
Otto
Winter-Hjelm
|
Erika Lie
Nissen
|
Harriet
Backer (1845- 1932) werd later een
belangrijke kunstschilder.
|
Theodor
Kullak,
eerder
leerling van Czerny
|
Kullak`s School of Octave Playing
(hamer-methode)
|
Edvard Grieg
en Nina Hagerup zijn vrouw (sopraan)
|
Op 24 juni
1875 trouwde ze met Olaus en samen kregen zij -naast een
dochtertje dat vlak na de geboorte stierf- drie zonen, feministisch
genoemd Nils Backer- Grøndahl (1877-1975), Anders Backer-
Grøndahl (1879-1947) en Fridtjof Backer-
Grøndahl (1885-1959). Fridtjof, die tien jaar bij zijn moeder
studeerde, werd ook componist en pianist. Agathe was voor een groot deel
verantwoordelijk voor de inkomsten van het gezin. De uitgave van haar composities
leverde daaraan ook een belangrijke bijdrage
Agathe kreeg in
1875 al het aanbod om als (eerste vrouwelijke) pianodocent aan het Peabody
Institute of the Johns Hopkins University in Baltimore te komen werken.
Ook Olaus werd er een baan aangeboden. Maar ze sloegen dit af: het was zo
ver van hun vaderland! Ook een aanbod van het conservatorium Helsingfors
(nu Helsinki) dat zij in 1888 kreeg na een succesrijk concert, nam zij niet
aan.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Hans von
Būlow
|
Olaus Andreas
Grøndahl
|
De violist Joseph
Joachim en zijn vrouw, de zangeres Amalie. Haar carrière stopte door haar
huwelijk.
|
Franz Liszt
|
Graf van
Agathe en
Olaus in Oslo
|
Gezamenlijke
uitgave van Agathe en Olaus
|
12 Folkevviser
og Melodier fra fremmede Lande
|
Lena Haselmann, Agathe Backer Grøndahl- von
Norwegen nach Berlin
|
Vele jaren was
Agathe een centrale figuur in het Noorse muziekleven, als pedagoge, soliste
of samenspelend met de pianiste Erika Lie Nissen, of als
lid in kamermuziekensembles. Ze maakte talloze concertreizen, zowel door de
Scandinavische landen als door Duitsland en het Verenigd Koninkrijk: in
1890 speelde ze in Londen met de pianiste Alma Haas- Holländer.
In 1875 werd zij
tot lid van de Svenska Musikaliska Akademien (Koninklijke Zweedse
Muziekacademie) benoemd, toen nog een bijzondere eer voor een
vrouw. In 1885 werd zij met de medaille "Pro litteris et artibus"
door koning Oscar
II van Zweden onderscheiden. In
datzelfde jaar speelde ze in Stockholm het pianokwintet van Robert
Schumann. In 1887 begeleidde ze de violist Joseph Joachim op de
piano tijdens een concert in Londen. Tijdens
de Wereldtentoonstelling in Parijs (1889) speelde ze het Pianoconcert
van Grieg, onder leiding van haar echtgenoot.
Omdat de
financiële situatie van het gezin niet bijzonder goed was, gaf zij
dagelijks (3 uur) les en had daarom nauwelijks nog tijd om te componeren.
Ondanks een slechte gezondheid en toenemende doofheid bleef ze concerten
geven. Het was echter in die tijd niet vanzelfsprekend dat vrouwelijke
kunstenaars betaald werden. Een betaling werd als iets ‘onvrouwelijks’ gezien.
Edvard Grieg steunde haar enorm door haar aan te bevelen als pianiste en hij
wilde zelfs van zijn eigen honorarium afzien ten gunste van Agathe (5). Maar
als begeleider op concerten van Joseph Joachim en Henryk Wieniawski en als
pianiste bij muziekgezelschappen en koren, kreeg ze lang niet altijd
betaald. Dit min of meer gedwongen afzien van een honorarium, noemde men toen
‘vrouwelijke’ bescheidenheid!
Na een grote
operatie in 1897 moest Agathe meerdere maanden in een psychiatrisch ziekenhuis
behandeld worden. In 1898 speelde zij op uitnodiging van Grieg opnieuw zijn
pianoconcert in Bergen, met buitengewoon succes. Vanwege haar
gezondheid nam ze vanaf 1900 steeds meer afscheid van het concertleven.
Op 4 juni 1907
overleed Agathe te Ormøya, Aker (Oslo). Zij en haar man liggen
begraven op de erebegraafplaats Æreslunden te Oslo. In de 20e eeuw
raakte ze in de vergetelheid, net als vele van haar seksegenoten.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
A.Backer- Grondahl
bij het muziekfeest in Bergen 1898, als enige vrouw tussen Noorse
componisten, waaronder o.a. Edvard Grieg, Johan Severin Svendsen, Johan
Halvorsen en Christian Sinding.
|
|
|
Als componist
schreef Agathe 70 opusnummers, waarvan haar 120 pianowerken
spoedig populair werden. Die zijn romantisch en enigszins beïnvloed door de
Noorse volksmuziek, maar vooral gemodelleerd naar Schubert en Mendelssohn.
Haar concertstudies stellen vaak hoge eisen aan vaardigheid. Ze schreef
naast koorwerken ook bijna 200 liederen,.
Ze zou ooit
aan een symfonie begonnen zijn, maar een symfonie van een andere
Noorse componiste werd als zo matig gerecenseerd dat zij ervan af zou
hebben gezien. Een andere reden kan zijn, dat Noorwegen destijds nog geen
professioneel symfonieorkest had.
Agathe kon als
uitvoerend pianiste vaak een eigen werk programmeren tijdens haar
concerten. Verder schakelde zij regelmatig andere (opkomende) musici in om
haar te begeleiden, dan wel haar liederen te zingen. Een aantal van hen is
amateur gebleven, anderen werden beroemd. Op de Nederlandse Wikipedia
pagina worden 161 namen van hen vermeld!
De meeste
liederen zijn geschreven in het Noors. Ik heb een prachtig lied kunnen
vinden, dat voor mij ‘zingbaar’ is, in het Frans, namelijk Chant de
noces (Bryllupsmorgen) (Opus 28). De
originele Franse tekst uit 1881 is van Alice Marie
Céleste Durand (onder pseudoniem Henry Gréville) en handelt over
het huwelijk van een componist en diens vrouw. Chant de noces werd
op 23 december 1890 uitgegeven. Agathe schijnt het lied zelf
nooit uitgevoerd te hebben.
Verder staan
er op IMSLP naast heel veel Noorse, Deense en Zweedse liederen, nog
oorspronkelijk Duitse (opus 4, 10, 14 en 60) en in het Duits vertaalde
liederen (opus 54 en 65), voor mezzo of bariton.
Opus 51 is een
verzameling van 12 Folkevviser og Melodier fra fremmede Lande,
bevattend: Minnelied von Wizlav IV. 13th-century German folksong,
Wiegenlied. Austrian folksong, Ha,
belle Blonde. French folksong, Chanson Béarnaise. French folksong,
T'Carillon van Duynkerke. Dutch folksong, Lasta
tundittaessa (Vuggevise). Finnish folksong from North Karelia, Vaagn,
du min sode Kjaerlighed. Norwegian folksong, The Lily of the Vale. Scottish
folksong, Bonnie Laddie, Highland Laddie. Scottish highland melody, Auld
Lang Syne. Scottish folksong, Ae fond Kiss. Scottish highland melody, Afton
Water. Scottish folksong.
Aan
deze tekst is het laatst gewerkt op 18 mei 2021
|